Tỷ giá: Nên thuận theo thị trường!

Sau nhiều năm trồi sụt mạnh, tỷ giá VND đã hưởng một thời kỳ vài năm tương đối ít biến động cho đến nửa đầu năm trước. Có 2 lý do dẫn đến tình hình này:

Thứ nhất, lạm phát ở Việt Nam sau nhiều năm như con ngựa bất kham, là hậu quả của chiến lược tăng trưởng dựa vào mở rộng mạnh chính sách tiền tệ và tài khóa, đã bị kìm chân, và đã giảm từ mức 2 con số xuống còn 1 con số, chủ yếu nhờ sự thay đổi trong chiến lược của Chính phủ, chuyển từ ưu tiên tăng trưởng cao sang ưu tiên ổn định vĩ mô. Lạm phát giảm đã làm giảm đáng kể áp lực lên tỷ giá VND.

Thứ hai, đồng USD đã suy yếu đáng kể so với các bản tệ chính trên thế giới, trong khi lãi suất của Mỹ xuống mức gần 0 đã làm giới đầu tư mang USD đi tìm những thị trường mới nổi, trong đó có Việt Nam, để đầu tư hưởng lãi suất cao hơn. Điều này là nguyên nhân quan trọng để Ngân hàng Nhà nước (NHNN) vừa có điều kiện mua bổ sung quỹ dự trữ ngoại hối, vừa không phải vất vả chống đỡ cho VND như trước, khi cung USD luôn thiếu hụt.

Chưa kể đến việc tiếp tục siết chặt các quy định về quản lý ngoại hối (để hạn chế thị trường tự do, hạn chế cầu USD của nền kinh tế), chỉ với 2 yếu tố thuận lợi trên đã giúp NHNN “ghi điểm” khi chỉ phải điều chỉnh tỷ giá 1 lần ở mức nhỏ.

Nhưng tình hình đã có những thay đổi căn bản kể từ giữa năm 2014 đến nay. Đầu tiên là Mỹ rục rịch chuẩn bị cho việc nâng lãi suất USD khi bắt đầu thấy có những dấu hiệu tích cực trong sự phục hồi của nền kinh tế nước này. Mặc dù mới chỉ là “rập rình” tăng lãi suất USD mà mãi vẫn chưa kết được thời điểm thực hiện, nhưng động thái này của Mỹ đã lập tức tạo ra những đợt sóng bán tháo tài sản và chuyển vốn sang USD hoặc vào các tài sản niêm yết bằng USD. Hậu quả là sự mất giá mạnh của hàng loạt bản tệ trên thế giới và trong khu vực so với USD. Hậu quả tiếp theo là xuất khẩu của Việt Nam bị ảnh hưởng nặng nề, do VND bị neo chặt vào USD, và do đó lên giá thực so với nhiều bản tệ khác. Chưa kể là VND còn lên giá thực ngay với chính USD, vì tuy lạm phát ở Việt Nam đã giảm mạnh nhưng vẫn còn cao hơn lạm phát ở Mỹ, trong khi tỷ giá danh nghĩa VND/USD đã thay đổi không đáng kể. Nhập siêu đã vì thế mà quay lại từ đầu năm nay và đã liên tục tăng lên cho đến hiện tại.

>>5 câu hỏi về động thái phá giá CNY của Trung Quốc

Nhập siêu ngày càng tăng đã tạo ra áp lực lớn lên tỷ giá VND, đòi hỏi NHNN phải có những điều chỉnh kịp thời. Đáng tiếc, NHNN đã không những bỏ lỡ cơ hội để chủ động điều chỉnh tỷ giá vào những thời điểm thuận lợi mà còn tự làm khó mình thêm bằng cam kết không phá giá quá mức 2-3%. Tuy nhiên, cuối cùng thì “việc cần đến cũng phải đến” - NHNN đã phải dùng hết hạn mức phá giá 2% trong chưa hết nửa đầu năm.

Rồi một thay đổi bất lợi khác xảy đến bất ngờ, mà có thể coi là cú đấm bồi mang tính quyết định lên chính sách tỷ giá của NHNN là chuyện Trung Quốc phá giá Nhân dân tệ (CNY), mà lại còn phá liên tiếp 3 lần trong 3 ngày kế tiếp nhau trong tháng 8 với cường độ lớn. Ngay sau đợt phá giá lần thứ nhất của Trung Quốc (11/8), NHNN đã phải tuyên bố nới rộng biên độ biến động tỷ giá quanh tỷ giá bình quân liên ngân hàng thêm 1 điểm %, mà thực chất là việc chấp nhận cho VND mất giá thêm 1%.

Trung Quốc lại tiếp tục phá giá lần 2 và lần 3 trong 2 ngày kế tiếp. So với mức mất giá của CNY thì 1% mất giá của VND là quá nhỏ. Hơn nữa, các bản tệ khác trên thế giới lại tiếp tục mất giá thêm sau những hành động này của Trung Quốc, càng làm tăng áp lực lên VND. Kết cục là NHNN lại một lần nữa ngay trong tháng 8 phải không chỉ tăng thêm biên độ biến động tỷ giá thêm 1% mà còn nâng cả tỷ giá bình quân liên ngân hàng thêm 1% nữa.

Trước áp lực xem ra vẫn còn rất lớn lên tỷ giá VND, với bằng chứng là tỷ giá trong hệ thống ngân hàng đã luôn kịch trần, còn tỷ giá trên thị trường tự do thì lên đến gần 23.000 đồng/USD, NHNN hôm 25/8 lại một lần nữa lặp lại lập trường không phá giá thêm từ nay cho đến hết năm và sang cả đầu năm sau. Nhưng xem ra thị trường vẫn không thể “yên lòng”.

Quỹ dự trữ ngoại hối từ mức 37 tỷ USD (tương đương chưa đến 12 tuần nhập khẩu là mức an toàn tối thiểu) được tiết lộ tháng trước sau một thời gian can thiệp đến hàng tỷ USD, nay chắc đã tụt xuống hơn nữa so với mức an toàn tối thiểu.

Về điều kiện thị trường, sau khi Trung Quốc phá giá liên tục 3 ngày liền, nhiều chuyên gia đã cho rằng Trung Quốc sẽ không phá giá nữa, nhưng tiếc là Trung Quốc lại tiếp tục phá giá CNY trong mấy ngày qua, tuy ở mức nhỏ hơn so với 3 lần trước đây. Hành động của Trung"t Quốc đã gây lo ngại sâu sắc vì nguy cơ của một cuộc chiến tiền tệ, khi Nhật mới đây đã lên tiếng về tác động của CNY. Nếu Trung Quốc và những đối thủ của Trung Quốc bị cuốn vào cuộc chơi phá giá, chắc chắn VND, vốn đang phải chịu áp lực mất giá, sẽ phải chịu thêm nữa áp lực mất giá.

Dù cuộc chiến tiền tệ mới chỉ là nguy cơ, nhưng thị trường đã và đang ẩn chứa nhiều biến động. Trong tình hình đó, thiết nghĩ, một chính sách tỷ giá mềm dẻo, nương theo biến động của thị trường - có đường tiến và có cả đường lùi mới là thượng sách. Vả lại, ý chí chủ quan chưa bao giờ "thắng" được thị trường.

>>Phá giá tiền tệ: Cuộc chiến có thể bằng 0