Nỗi niềm ngày tri ân

Mỗi lần về Quảng Trị, tôi lại bồi hồi thăm Nghĩa trang Trường Sơn, Nghĩa trang Đường 9. Hơn 20.500 ngôi mộ (xin đồng đội tha thứ, tôi làm tròn số để bạn đọc dễ nhớ) ở hai nghĩa trang liệt sĩ cấp quốc gia, tôi không thể thắp nhang cho từng đồng đội, nhưng không quên một ai.

Đọc E-paper

Không quên, ngoài nghĩa đồng bào phải biết tri ân những người đã hy sinh cho đất nước trường tồn, tôi còn là người lính Giải phóng may mắn còn sống, dù đánh giặc suốt 10 năm ở hai mặt trận ác liệt nhất là Trị - Thiên - Huế và Đông Nam bộ, nên ở hai nghĩa trang này và 70 nghĩa trang khác ở tỉnh Quảng Trị - là nơi nhiều nghĩa trang nhất nước,  cũng như gần 3.000 nghĩa trang trên toàn quốc, trong những ngôi mộ là đồng đội của tôi!

Ai từng đi qua hai cuộc chiến tranh giữ nước mới cảm hết nghĩa tình đồng đội sâu nặng đến mức nào. Trận đánh đầu tiên mà tôi tham gia khi trở thành anh bộ đội Cụ Hồ là phục kích địch ở km41 trên đường 9, tháng 11/1965.

Chúng tôi chỉ có một đại đội, đối phương có đến một tiểu đoàn. Lính Cộng hòa ở căn cứ 41 nhiều kinh nghiệm chiến đấu, còn chúng tôi là tân binh vừa được huấn luyện 4 tháng ở miền Bắc. Chúng tôi chiếm mấy quả đồi nhưng đối phương đông quân, đã vòng ra sau lưng đánh tập hậu.

Địch chỉ còn cách mươi mét mà tôi cứ lúng túng với khẩu AK47, thấy vậy, tiểu đội trưởng Trần Bát đã nổ súng thu hút địch về phía mình, và anh bị thương nặng trong lúc chúng tôi đánh bật một trung đội địch. Được lệnh lui quân, tôi cõng tiểu đội trưởng băng rừng về địa điểm tập kết, nhưng bị lạc đường.

Hai ngày đêm giữa đại ngàn Trường Sơn, tiểu đội trưởng lả dần trong tay tôi. Trước khi mất, anh đưa cho tôi địa chỉ gia đình và bảo, đã đánh giặc thì phải bình tĩnh, có bình tĩnh mới xử lý được những tình huống nguy hiểm. Anh rơm rơm nước mắt dặn tôi khoan báo tử, để phần gạo tiêu chuẩn của anh thêm vào những nắm cơm vắt ít ỏi cho tiểu đội.

>>Người lính già 17 năm “vác tù và” tìm hài cốt liệt sĩ

Tôi chôn người tiểu đội trưởng thân yêu cạnh một gốc bằng lăng, bởi biết anh thích loại hoa tím thủy chung này, dùng dao găm đục tên anh, tên đơn vị vào một hòn đá suối to cỡ chiếc mũ tai bèo, đinh ninh ngày trở lại đưa anh về với mẹ, với người vợ mới cưới, cũng là mối tình đầu của anh, ở Hương Sơn, Hà Tĩnh.

Còn nhiều đồng đội đem thân mình chở che cho tôi để tôi còn sống đến hôm nay. Đã có bao đồng đội chết thay cho đồng đội, đã có bao đồng đội hứng chịu bom đạn thay cho đồng đội để đất nước có ngày hòa bình.

Đồng đội của tôi đã hy sinh vẫn xếp hàng ngay ngắn trong các nghĩa trang như đợi lệnh tổ quốc là đi đến bất cứ nơi đâu để giữ yên bờ cõi. Đồng đội là thương binh vẫn lặng thầm chịu đau đớn, vật vã cho gia đình, xã hội giảm phần nào nỗi xót xa sau chiến tranh.

Trong hai cuộc chiến tranh giữ nước, hai cuộc chiến tranh bảo vệ biên giới Tây Nam và phía Bắc, bảo vệ biển đảo thiêng liêng, 1.140.000 đồng đội của tôi đã hy sinh, nhưng hiện còn đến 318.953 mộ liệt sĩ khuyết danh hoặc chưa đủ thông tin và 237.297 liệt sĩ chưa tìm được hài cốt! 

Như vậy là 556.250 gia đình đã cống hiến con em, chồng, cha cho đất nước độc lập, tự do chưa được biết người thân đã ngã xuống và nằm lại nơi đâu, chưa được biết họ đã sống, chiến đấu và hy sinh vì tổ quốc như thế nào!

Bao năm đau đáu với nỗi niềm ấy, chính quyền, quân đội đã liên tục cử các đơn vị chuyên trách tìm hài cốt liệt sĩ khắp các chiến trường, cả Lào và Campuchia, đã thành lập cơ sở dữ liệu quốc gia về liệt sĩ, đã thành lập ngân hàng gene để xác định ADN đối chiếu với thân nhân liệt sĩ, đã có nhiều chính sách chăm sóc gia đình liệt sĩ, chăm sóc thương bệnh binh và những người đã góp công sức đánh đuổi giặc ngoại xâm. Kết quả từ những việc làm ấy là không nhỏ, nhưng tri ân biết mấy cho vừa.

Vậy mà lợi dụng sự sốt ruột của bao gia đình muốn sớm tìm được hài cốt thân nhân, có kẻ tự xưng là "nhà ngoại cảm" để trục lợi bằng cách làm mộ giả, dựng chứng cứ giả, thậm chí đào trộm hài cốt trong các nghĩa trang rồi chôn giấu nơi khác để ăn tiền tỷ trên nỗi đau của thân nhân liệt sĩ.

Những kẻ tán tận lương tâm như Nguyễn Văn Thủy và đồng bọn đã vào tù, nhưng còn một hiện tượng gây nhức nhối cho xã hội, đó là hàng chục ngàn người ở nhiều tỉnh - thành không ra mặt trận ngày nào đã nhập vào đường dây chạy thương binh, chạy nhiễm chất độc dioxin, chạy có công để hưởng trợ cấp hằng tháng từ tiền đóng thuế của dân. Có lẽ trên thế giới, hiện tượng ấy là độc nhất vô nhị!

Viếng đồng đội ở Nghĩa trang liệt sĩ Trường Sơn

Tại tờ báo nơi tôi cộng tác, tổng biên tập là con liệt sĩ khi chị mới hai tuổi, chưa biết mặt bố. Người mẹ của chị ở vậy nuôi dạy con học hành đến nơi đến chốn. Khi chị thành đạt thì người mẹ đã Chôn tuổi xuân trong má lúm đồng tiền (Trường ca Đường tới thành phố của nhà thơ Hữu Thỉnh). Đó là một trong hàng chục vạn người vợ mất chồng mà vẫn hy vọng Ngày ấy sẽ đến anh sẽ về sẽ về phải không anh (ca khúc Mùa xuân của nhạc sĩ Phạm Minh Tuấn).    

Tình yêu tổ quốc và niềm hy vọng nuôi dưỡng ý chí, vì thế mà bao người mẹ đã âm thầm chịu đựng mất mát để tiếp tục tiễn con ra trận. Khi tôi tìm được gia đình tiểu đội trưởng Trần Bát thì được biết một em trai, một em gái của anh đã lần lượt hy sinh trên tuyến lửa Vĩnh Linh.

Không có được niềm an ủi như người mẹ của chị tổng biên tập, vợ của tiểu đội trưởng Trần Bát bao năm vẫn Một mình một mâm cơm/ Ngồi bên nào cũng lệch (Hữu Thỉnh). Còn tôi, 42 năm qua đã nhiều lần tìm về chỗ chôn cất tiểu đội trưởng Trần Bát mà bất lực không biết anh nằm nơi đâu.

Cây bằng lăng không còn, khu rừng xưa biến thành nương rẫy từ bao giờ, hòn đá có tên anh, tên đơn vị giờ lăn lóc phương nào. Thế là tôi không đưa được anh về với mẹ, về với người vợ chưa được ấm hơi chồng, như đã hẹn thề "giải phóng đất nước rồi, chúng ta phải đưa nhau về quê”!

>>Về nhà liệt sĩ Trường Sa

Cũng như chị tổng biên tập, tôi có người cha hy sinh lúc cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp chuyển qua giai đoạn phản công. Tôi mang hình ảnh người cha tập kết ra Bắc, mang hình ảnh người cha trở về chiến trường, còn mẹ tôi vẫn âm thầm làm ra hạt lúa củ khoai nuôi quân đánh giặc, hết 9 năm rồi 21 năm.

Cũng như tiểu đội trưởng Trần Bát, tôi có mối tình đầu với một nữ sinh làm quân báo mặt trận B4 (Quân khu Trị - Thiên - Huế). Tôi trực tiếp cầm súng mà đạn đối phương bắn mãi không trúng, còn em, để chuẩn bị cho đợt tổng tấn công Tết Mậu thân 1968, trên đường trinh sát, đêm vượt sông Thạch Hãn để vào thị xã Quảng Trị thì bị địch phát hiện. Gần 50 năm qua, hồn tôi vẫn tím chiều hoang biền biệt (thơ Hữu Loan).

Đài tưởng niệm 81 ngày đêm trận chiến thành cổ Quảng Trị được xây dựng với hình tượng một nấm mộ chung, phía trên nấm mộ là lư hương và một ngọn nến - ngọn nến như một cây bút viết lên trời xanh những bài thơ bi tráng của một thời tuổi trẻ vì nước quên thân, như những sinh viên Hà Nội, như em tôi - những người con đất mẹ đã nằm lại bên bờ sông Thạch Hãn.

Đò lên Thạch Hãn ơi chèo nhẹ
Đáy sông còn đó bạn tôi nằm
Có tuổi hai mươi thành sóng nước
Vỗ yên bờ, mãi mãi ngàn năm

(Lê Bá Dương)

Mất mát riêng chung cho giang sơn thu về một cõi lớn biết nhường nào, nên việc tri ân những người ngã xuống, những thương bệnh binh không được phép gói gọn trong dịp kỷ niệm Ngày Thương binh - Liệt sĩ 27 tháng 7 hằng năm...