Đề xuất tài chính hóa quyền sở hữu trí tuệ trong dự thảo luật mới

Ngày 18/9, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp của Quốc hội đã thẩm tra sơ bộ dự thảo Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Điểm nhấn quan trọng của dự thảo là việc bổ sung Điều 8a về tài chính dựa trên quyền sở hữu trí tuệ, mở ra khả năng coi quyền này như một loại tài sản để giao dịch trên thị trường, tương tự bất động sản hoặc chứng khoán.

Theo dự thảo, các quyền sở hữu trí tuệ chưa được ghi nhận trong sổ kế toán sẽ do chủ sở hữu tự định giá, lập thành danh mục tài sản để phục vụ quản trị, góp vốn hoặc giao dịch thương mại.

Chính phủ sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về giá trị những quyền đã được giao dịch hợp pháp, đồng thời ban hành phương pháp định giá chuẩn để doanh nghiệp và cá nhân tham khảo. Bên cạnh đó, sẽ thí điểm một loạt chính sách như cho phép thế chấp vay vốn, huy động vốn qua thị trường chứng khoán và phát triển các sản phẩm bảo hiểm, công cụ tài chính dựa trên tài sản trí tuệ.

Bộ Khoa học và Công nghệ nhấn mạnh, sở hữu trí tuệ ngày càng trở thành công cụ chiến lược trong cạnh tranh toàn cầu. Tại nhiều nền kinh tế phát triển, tài sản vô hình chiếm trên 80% tổng giá trị, riêng với các doanh nghiệp S&P 500 tại Mỹ, con số này vượt 90%.

Nhiều quốc gia đã xây dựng mô hình biến quyền sở hữu trí tuệ thành tiền thông qua định giá, cấp phép, chuyển nhượng hoặc giao dịch trên sàn. Xu hướng này thúc đẩy quản trị doanh nghiệp chuyển từ “quản lý quyền” sang “quản lý tài sản”, đồng thời đặt ra yêu cầu Chính phủ phải hỗ trợ mạnh mẽ về cơ chế định giá, bảo vệ và khai thác tài sản trí tuệ.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Hoàng Minh cho biết, mục tiêu của dự thảo là phát triển thị trường sở hữu trí tuệ, tạo động lực thương mại hóa các kết quả nghiên cứu, qua đó nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm quốc gia và năng lực cạnh tranh của nền kinh tế.

Tuy nhiên, Ủy ban Pháp luật và Tư pháp lưu ý đây là vấn đề phức tạp, cần làm rõ cơ chế định giá, quản trị rủi ro và sự đồng bộ với pháp luật dân sự, tài chính và ngân hàng để bảo đảm tính khả thi.

Trong các cuộc làm việc trước đó, Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cũng nhiều lần khẳng định: “Sở hữu trí tuệ biến kết quả nghiên cứu thành tài sản. Khi đã là tài sản thì mới có thể định giá, chuyển nhượng, cho thuê hay thế chấp để có vốn”.

Ông nhấn mạnh, quốc gia muốn mạnh về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo thì phải mạnh về sở hữu trí tuệ, đồng thời khuyến nghị Việt Nam tận dụng trí tuệ toàn cầu để phát triển, đặc biệt trong việc biến nghiên cứu thành ứng dụng thực tiễn.

Ngoài cơ chế tài chính hóa, dự thảo lần này sửa đổi, bổ sung 76 điều, bãi bỏ 8 điều, giữ nguyên 18 chương với tổng cộng 228 điều. Một số điểm mới đáng chú ý gồm: mở rộng định nghĩa kiểu dáng công nghiệp sang cả sản phẩm phi vật lý trong môi trường số; cho phép sử dụng dữ liệu công khai hợp pháp để huấn luyện trí tuệ nhân tạo; đơn giản hóa thủ tục xác lập quyền sở hữu công nghiệp thông qua hình thức điện tử; siết chặt biện pháp chống lạm dụng độc quyền và tăng vai trò của Tòa án, Viện Kiểm sát trong bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ.

Dự thảo cũng đặt ra các tiêu chí chặt chẽ hơn đối với tổ chức quản lý tập thể quyền tác giả, quyền liên quan và các đơn vị dịch vụ đại diện sở hữu trí tuệ, nhằm tăng tính minh bạch và bảo vệ tốt hơn lợi ích của tác giả, chủ sở hữu.

Theo kế hoạch, dự án Luật sẽ được trình Quốc hội thảo luận và xem xét thông qua tại kỳ họp thứ 10, cuối năm nay.