Thương nhớ mắm cà

Tôi sinh ra và lớn lên ở một vùng quê ở xứ Quảng. Tuổi thơ của tôi gắn liền với mảnh vườn nhỏ phía sau nhà ngoại. Đó là nơi bà tôi tận dụng vài luống đất nhỏ trồng thêm ít rau trái đơn thuần để nấu thêm ít bát canh, gói ghém thêm chút rau ăn kèm cho bữa cơm thêm phần phong phú. Từ cuối mùa Xuân chuyển giao sang mùa Hạ, khi những cơn mưa phùn lất phất rơi, cũng là lúc những luống rau, su hào, cà rốt trong vườn bắt đầu trở nên xanh tốt. Đây cũng là thời điểm những cây cà pháo được bà ngoại trồng ở góc vườn đến khi thu hoạch.

Trong cơn mưa phùn lất phất, tôi đi men theo những con đường mòn nhỏ xíu, len lỏi qua mấy khóm rau, ngước nhìn mấy cây cà sai trĩu quả, vươn thẳng trên nền trời xanh thẳm. Sau khi thu hoạch, bà tôi sẽ gói ghém những quả ngon đem ra chợ bán hoặc biếu hàng xóm chung quanh. Phần cà pháo còn lại bà tôi sẽ mang ra cắt cuống, rửa sạch rồi tỉ mỉ bổ đôi từng quả. Chị tôi ngồi cạnh bà sẽ nhanh nhẹn ngâm từng quả cà trong thau nước muối pha loãng. Bà tôi thường bảo đó là cách để quả cà ra nhựa bớt, hạn chế vị đắng của quả.

Trong lúc chị rửa sạch cà, tôi sẽ ngồi lột vỏ, để nguyên tép rồi nhẫn nại giã dập. Những quả ớt hái trong vườn nhà được bà tôi khéo léo bỏ cuống rồi giã dập nốt. Mấy quả khóm xin từ vườn hàng xóm cũng được bà gọt vỏ, tiện mắt, cắt thành từng miếng nhỏ. Ngoài những nguyên liệu cần thiết, bà tôi cũng tận dụng thêm đu đủ, bí đỏ và cà rốt. Tất cả đều được rửa sạch, cắt lát, phơi khô, thơm đậm mùi nắng giòn giã quê nhà. Có cảm tưởng chỉ một lọ mắm đã mang đủ đầy hương vị của đất trời quê hương. Công đoạn cuối cùng của món mắm chỉ đơn thuần là cho thêm ít tỏi, ớt, khóm vào một hũ thủy tinh lớn, rồi thêm ít mắm nêm vào cùng với ít đường.

Điều đáng quý là số mắm nêm được thêm vào lọ mắm cũng do chính tay bà tôi làm. Thông thường, vào những mùa cá cơm rẻ, ngoại sẽ thong thả mua về cho thêm ít muối nhạt, khi cá “chín”, rã thịt ra thành thứ nước mắm xám đục. Mắm đạt yêu cầu sẽ tỏa ra hương thơm quyến rũ đến lạ kỳ. Những lúc bà mở lọ mắm ra, bản thân dù đứng xa vẫn cảm nhận được mùi thơm thoang thoảng đang lan tỏa trong không gian nhà. Lọ mắm cà tưởng chừng là một thức ăn đơn thuần nhưng lại chất chứa biết bao yêu thương và chắt chiu từ bà. Lấy một miếng mắm trong lọ, chúng tôi như thấy được hình ảnh người bà đang ngày ngày lần giở những lát cà, mấy con cá nằm phơi mình dưới nắng.

Chắc đó cũng là lý do dù đã rời khỏi quê nhà, sống ở nước ngoài nhiều năm, nhưng mỗi khi được nếm lại món mắm quê hương, lòng tôi đều cảm thấy rưng rưng xúc động. Những chiều mùa Đông ở nước Mỹ, bữa cơm của gia đình thường có món mắm cà để hoài niệm hương vị quê hương. Mỗi lúc như thế, tôi thường chầm chậm nhẩn nha từng hạt cơm với mắm, thấy môi mình mằn mặn vị nhớ thương. Đôi lần thấy vợ trầm ngâm trong bữa ăn, chồng tôi là người Mỹ vốn e dè với món mắm, lâu dần lại có thể gắp cả quả cà ăn kèm với lát ớt một cách ngon lành.

Vẻ ngoài ngộ nghĩnh của chồng khiến tôi nhớ đến khoảng đời tuổi thơ. Tôi vốn là đứa mê món mắm cà. Những ngày mùa bận rộn, mấy chị em tôi thường theo chân bà ra đồng. Sau khi tất bật với công việc đồng áng, bữa cơm đạm bạc của bà cháu tôi chỉ có độc nồi cơm trắng với chén mắm cà nhưng tôi vẫn ăn ngon lành. Hôm nào, chị tôi nhanh nhẹn hái thêm ít rau sống, dưa leo hoặc chuối chát non cắt nhỏ, ít xoài băm thì không còn gì tuyệt vời hơn. Thi thoảng, sợ các con thiếu thốn, mẹ tôi sẽ thường nấu các món thịt rồi mang sang nhà ngoại. Dù thế, tôi cũng chỉ đụng đũa một chút. Bà vẫn thường cười, ra chiều bênh vực tôi mỗi khi nghe mẹ càm ràm, lo tôi ăn mắm cà nhiều sẽ hỏng răng, do nhựa từ quả cà tích tụ. Mắm cà là loại mắm do ông bà mình truyền lại nên dẫu được chế biến theo cách thức đơn thuần nhưng không gây hại cho sức khỏe, ngoại nói.

Sực nhớ khoảng thời gian trước đây, cứ mỗi khi quê tôi bước vào mùa Đông, khi trời bắt đầu trở gió, hơi lạnh cũng kéo về giăng khắp mọi nơi khiến bố mẹ tôi không thể ra đồng cày cấy, tôi lại lon ton băng một quãng đồng dài, cầm bát qua nhà ngoại xin ít mắm cà về cho cả nhà cùng ăn. Bát mắm bà cho đặc sánh với những lát cà ớt quyện lại với nhau màu nâu đất, đủ sức cho cả nhà no lòng cho qua mùa đói kém. Chắc cũng vì lý do đó, khi cầm chén mắm trên tay, tôi cứ ngỡ như đang được quay trở về những mùa lạnh cũ dẫu cho thời tiết khắc nghiệt nhưng vẫn cảm thấy ấm lòng vì mâm cơm đạm bạc với bát mắm cà.

Những niên thiếu, thi thoảng có dịp quay về quê, tôi hay sang nhà ngoại chơi, nhìn theo tấm lưng đã còng đi, thân hình gầy gò nhỏ thó trong bộ bà ba. Bước chân bà tôi nay đã chậm chạp, tay chân không còn nhanh nhẹn như những ngày tôi còn bé. Duy chỉ có trái tim ấm áp với biết bao tình cảm yêu thương bà dành cho tôi vẫn còn vẹn nguyên như ngày nào. Món mắm cà bà tôi làm bao nhiêu năm qua vẫn thơm nồng như vậy, vẫn là niềm tin để sưởi ấm những ngày đông lạnh giá, cùng chúng tôi đồng hành vượt qua khó khăn. Bất kỳ ai trong nhà đi làm đồng hay ra ngoài có việc khi quay về nhà, chỉ cần mới đi ngang cửa, nghe mùi rim mắm tỏa ra từ bếp, đã thấy hân hoan bao nỗi niềm. Những phút giây giản dị bên gia đình, chỉ cần một nồi cơm gạo thơm cùng chút mắm cà mằn mặn, ít rau dưa trong vườn nhà, cũng đủ để cảm thấy ấm áp lòng.

Dẫu nay đã rời khỏi quê hương, vì nhịp sống tất bật nơi xứ người khiến bản thân tôi không thể về và miếng cơm trắng quyện mắm cà của bà, của mẹ thì dư vị quen thuộc của món mắm quê nhà vẫn là nơi tâm hồn tôi mong muốn tìm về, sau những cay đắng ngọt bùi. Những ngày đông ở nước Mỹ, thức giấc giữa lưng chừng giấc mơ, thấy ngôi nhà nơi mình sống bị bao phủ bởi tuyết trắng, lòng tôi bất giác mơ hồ như được thấy lại bóng dáng bà ngoại gò lưng bên rổ cà, tỉ mỉ gọt cắt, phơi khơ dưới ánh nắng ấm áp. Tôi cũng như thấy lại bóng dáng mẹ mình tảo tần suốt khoảng đời thơ bé, bên mâm cơm bình dị, nhẹ nhàng gắp từng lát mắm cà cho vào bát tôi. Món mắm cà đi suốt bên tôi những ngày thơ ấu, phút chốc lại trở thành một hoài niệm khó lòng phôi phai.