Thách thức "nghìn tỷ" và những khoảng trống pháp lý

Nghị quyết 05 tạo ra một nghịch lý

Với các điều kiện cấp phép cực kỳ nghiêm ngặt, đặc biệt là yêu cầu vốn điều lệ tối thiểu 10.000 tỷ đồng, mô hình khả thi nhất để vận hành một sàn giao dịch được cấp phép là sự hợp tác liên doanh giữa các tập đoàn tài chính lớn của Việt Nam và các sàn giao dịch quốc tế giàu kinh nghiệm. Thỏa thuận hợp tác giữa MB Bank và Dunamu (công ty mẹ của sàn Upbit Hàn Quốc) là một minh chứng rõ nét cho xu hướng này. Mô hình này mang lại lợi ích cộng hưởng: phía Việt Nam đóng góp vốn và mạng lưới khách hàng, trong khi đối tác quốc tế mang đến công nghệ, kinh nghiệm tuân thủ và khả năng kết nối thanh khoản toàn cầu.

Tuy nhiên, cách tiếp cận này cho thấy chương trình thí điểm của Việt Nam không hẳn là một "sandbox cho sự đổi mới" mà là một "sandbox cho những người khổng lồ", ưu tiên sự ổn định thông qua các chủ thể đã có uy tín hơn là thúc đẩy sự sáng tạo công nghệ từ gốc rễ.

Nói rõ hơn, bên cạnh cơ hội, Nghị quyết 05 cũng dựng lên những rào cản khổng lồ và bộc lộ nhiều khoảng trống pháp lý, có nguy cơ kìm hãm tiềm năng phát triển của ngành.

Yêu cầu vốn pháp định 10.000 tỷ đồng (khoảng 400 triệu USD) là một rào cản gần như không thể vượt qua, loại bỏ hoàn toàn các startup công nghệ khỏi cuộc chơi. Đối với TP.HCM - trung tâm khởi nghiệp blockchain của cả nước, rào cản này có nguy cơ gây ra một làn sóng "chảy máu chất xám", buộc các dự án phải đăng ký pháp nhân tại các thiên đường công nghệ như Singapore hay Dubai.

Ngoài ra, Nghị quyết 05 tạo ra một nghịch lý. Vấn đề cấp bách nhất là quản lý thị trường nội địa với hàng chục triệu người dùng, nhưng giải pháp lại là tạo ra một sân chơi mới, tách biệt, nơi các sản phẩm token Việt Nam chỉ được bán cho nhà đầu tư nước ngoài. Điều này không giải quyết vấn đề hiện hữu mà gần như phớt lờ nó. Hơn 20 triệu người dùng trong nước không có kênh hợp pháp để tham gia thị trường được cấp phép, và việc hình sự hóa giao dịch trên sàn quốc tế sau 6 tháng ân hạn sẽ đẩy hoạt động này vào sâu hơn trong bóng tối, làm giảm khả năng giám sát của nhà nước và gây khó khăn trong việc đưa Việt Nam ra khỏi "Danh sách Xám" của FATF (Lực lượng đặc nhiệm hành động tài chính).

Chưa kể, Nghị quyết 05 áp dụng cách tiếp cận "loại trừ", chỉ định nghĩa một phạm vi hẹp và bỏ qua phần lớn các mô hình kinh doanh đang là xu hướng toàn cầu, tạo ra sự không chắc chắn cho doanh nghiệp. Các lĩnh vực quan trọng bị bỏ sót bao gồm: Phân loại Token (Thiếu định nghĩa và cơ chế quản lý cho Token tiện ích, Token Chứng khoán, Stablecoin và NFT); Các mô hình kinh doanh mới (Hoàn toàn im lặng về Tài chính phi tập trung và Airdrops - những lĩnh vực mà Việt Nam có thế mạnh).

Doanh nghiệp: Thích ứng và tiên phong

Nghị quyết 05 tạo ra một tình thế lưỡng nan đặc biệt cho TP.HCM. Một mặt, thành phố đang nỗ lực xây dựng mình thành một trung tâm blockchain khu vực với một hệ sinh thái dày đặc các startup, vườn ươm, Trung tâm đổi mới sáng tạo (SIHUB), và các hiệp hội ngành nghề. Mặt khác, chính sách quốc gia với rào cản vốn 10.000 tỷ đồng lại trực tiếp loại trừ chính các startup này. Điều này buộc các doanh nghiệp phải xây dựng những chiến lược thích ứng khôn ngoan.

Với các startup và doanh nghiệp nhỏ, hướng đi khả thi là tập trung vào những lĩnh vực ứng dụng blockchain không chịu tác động trực tiếp của Nghị quyết, chẳng hạn như các giải pháp B2B cho chuỗi cung ứng. Một lựa chọn khác là tiếp tục phát triển NFT nhưng đăng ký pháp nhân ở nước ngoài để vượt qua rào cản pháp lý. Đồng thời, các doanh nghiệp cần chủ động tham gia những chương trình ươm tạo do thành phố triển khai để tận dụng nguồn lực hỗ trợ.

Đối với các doanh nghiệp lớn, họ có thể tiên phong triển khai các dự án về RWA (Tài sản trong thế giới thực - Real World Asset) nhằm thu hút vốn ngoại, chủ động tìm kiếm đối tác quốc tế để thành lập liên doanh, đồng thời đầu tư mạnh mẽ vào xây dựng năng lực nội bộ cả về công nghệ lẫn tuân thủ pháp lý. Đây là bước đi cần thiết để giữ vị thế trong cuộc đua toàn cầu về blockchain và tài sản số.

Quan trọng hơn, một lời kêu gọi chung được đặt ra cho cộng đồng doanh nghiệp TP.HCM. Thông qua các tổ chức như Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam (VBA), Chi hội Blockchain TP.HCM (HBA), hay Viện Phát triển Kinh tế Số Việt Nam (VIDE), doanh nghiệp cần chủ động đề xuất với Chính phủ một lộ trình sửa đổi Nghị quyết 05. Những kinh nghiệm từ Quy định MiCA của EU, cũng như chính sách của Thụy Sĩ và Singapore, có thể trở thành bài học quý giá. Chúng gợi mở mô hình sandbox đa tầng linh hoạt, thay thế cho rào cản vốn 10.000 tỷ đồng, đồng thời hoàn thiện khung pháp lý phân loại các loại token khác nhau - nền tảng cho một thị trường phát triển bền vững hơn.

Nghị quyết 05 là một bước khởi đầu cần thiết nhưng rõ ràng là chưa đủ và còn nhiều thiếu sót. Cách tiếp cận hiện tại, dù xuất phát từ ý định tốt là đảm bảo an toàn, đang có nguy cơ kìm hãm chính động lực đổi mới sáng tạo đã đưa Việt Nam lên bản đồ blockchain thế giới.

(*) Viện trưởng Viện Phát triển Kinh tế Số Việt Nam (VIDE)