Sân khấu xã hội hóa mạnh dạn làm kịch chính luận

Kịch chính luận... hậu liên hoan

Tháng 7 này, dự thi Liên hoan Nghệ thuật Sân khấu chuyên nghiệp toàn quốc về “Hình tượng người chiến sĩ Công an nhân dân” có 4 sân khấu xã hội hóa của TP.HCM, với 4 vở kịch mới: Một cuộc chiến khác (Sân khấu kịch Hồng Vân), Sâu đêm (Sân khấu Quốc Thảo), Cuộc đoàn tụ cảm xúc (Sân khấu Trương Hùng Minh), Viên đạn bọc đường (Chi hội trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh TP.HCM). Kết quả, Cuộc đoàn tụ cảm xúc được 8 giải thưởng, trong đó có huy chương vàng dành cho vở diễn; ba vở diễn còn lại được từ 3 đến 7 giải thưởng.

Điểm ấn tượng là 4 vở kịch đều không xây dựng hình tượng chiến sĩ công an theo kiểu rập khuôn, sáo mòn mà vẫn đạt được hiệu quả tuyên truyền và còn làm “sống” lại dòng kịch chính luận giàu nghệ thuật, tư tưởng và cảm xúc. NSND Trần Ngọc Giàu - Chủ tịch Hội Sân khấu TP.HCM nhận định: “Các vở diễn dự thi liên hoan vừa qua không chỉ là những tác phẩm đơn lẻ, mà là kết tinh của nỗ lực nhiều năm từ các nghệ sĩ sống và sáng tạo tại TP.HCM. Từ đó gợi mở ra hướng đi mới cho các sân khấu đó là tập trung nâng cao chất lượng vở diễn”. Còn NSƯT Lê Nguyên Đạt - đạo diễn của vở Một cuộc chiến khác, chia sẻ: “Làm đề tài chiến sĩ công an, chúng tôi thấy mình cũng là chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, phải định hướng thẩm mỹ cho công chúng. Sau những vở này, nghệ sĩ nên ngồi lại với nhau, động viên và tìm hướng đi, mạnh dạn dấn thân vào kịch chính luận”.

Lâu nay kịch chính luận chỉ được các sân khấu xã hội hóa đầu tư vào dịp liên hoan, hội diễn hay kỷ niệm lễ lớn của đất nước. Bởi trong bối cảnh sân khấu chịu nhiều sự cạnh tranh từ các loại hình giải trí khác, sân khấu xã hội hóa buộc phải lựa chọn các vở diễn hài hước, tâm lý cho an toàn và dễ bán vé. Vốn được xem là “kịch phục vụ”, thường khô khan và nặng tuyên truyền nên kén khán giả.

“Các yếu tố mang tính giải trí đương nhiên cũng cần thiết, nhưng nếu chỉ quanh quẩn trong dòng hài - giải trí đơn thuần thì sân khấu sẽ không đủ chiều sâu để chạm vào những vấn đề lớn của xã hội. Chúng ta cần đi vào những tác phẩm có tính phản biện, chiều sâu tư tưởng, có thể tiếp cận với chính sách, văn hóa, giáo dục…Đây là những vấn đề mà xã hội đang rất cần được phản ánh bằng nghệ thuật. Và chính kịch chính luận, với sự phản biện và nhân văn của mình, có thể làm được điều đó”, NSND Trần Ngọc Giàu nhấn mạnh.

Để làm kịch chính luận, với các sân khấu xã hội hóa quả thật rất khó khăn. Do họ phải tự thu tự chi, trong khi kịch chính luận cần chi phí đầu tư lớn hơn, thời gian chuẩn bị dài hơn. Dịp Liên hoan kể trên, so với nhiều sân khấu công lập thì các sân khấu xã hội hóa TP.HCM chỉ có thể đạt 50 - 70% về điều kiện vật chất. Không đủ kinh phí và thời gian, nên những sân khấu xã hội hóa khác dù rất tâm huyết nhưng không thể có vở để tham gia liên hoan. “Bài toán” đặt ra là làm thế nào để kịch chính luận không chỉ sáng đèn ở các liên hoan, hội diễn mà có thể bán vé, tức là vở diễn phải có đời sống trên sân khấu đại chúng. Dòng kịch chính luận không thể tồn tại và phát triển nếu không có khán giả.

Nỗ lực của sân khấu xã hội hóa

Đáng mừng là thời gian gần đây cùng với việc mạnh dạn đầu tư kịch chính luận một cách nghiêm túc và kỹ lưỡng, các sân khấu xã hội hóa TP.HCM đang tích cực đổi mới để vở diễn đến gần hơn với khán giả, đặc biệt là những người trẻ.

Như vở Đồng chí của Sân khấu 5B đã mang lại nhiều cảm xúc lắng đọng và cả nước mắt cho khán giả, bởi thủ pháp dàn dựng độc đáo, tạo cảm xúc về câu chuyện của những đồng đội trong cuộc chiến chống tham nhũng ở thời bình. Ê kíp dàn dựng còn lồng ghép những tình huống tạo tiếng cười nhẹ nhàng để vở diễn không bị thô cứng.

Một cuộc chiến khác không xây dựng hình tượng chiến sĩ công an với các pha rượt đuổi hay những màn võ thuật trấn áp tội phạm mà chọn lối kể chuyện tĩnh, lấy tâm lý và xung đột đạo đức làm cốt lõi, tạo nên một vở diễn rất trữ tình, đúng chất Sân khấu Kịch Hồng Vân - dung dị, nhẹ nhàng, duyên dáng và sâu lắng.

Các vở Cuộc đoàn tụ cảm xúc, Sâu đêm, Ngày ấy Cổng Trời, Hai người mẹ, Nếu anh còn được sống... có nội dung tuyên truyền mạnh mẽ mà rất giàu chất đời, tạo được sự đồng cảm sâu sắc và thuyết phục nơi khán giả. NSƯT Ca Lê Hồng - thành viên Hội đồng Nghệ thuật của Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, nhận xét: “Trên hết vẫn là sự tìm tòi sáng tạo trong thủ pháp dàn dựng, tạo sức hút cho các vở chính luận không còn khô khan, mang tính tuyên truyền mà có một đời sống rất riêng, nở rộ trên sàn diễn hiện nay”.

Trước đây Dấu xưa - tác phẩm học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh không chỉ biểu diễn tại Sân khấu 5B mà còn tổ chức được hơn 100 suất diễn tại các trung tâm văn hóa, các cơ quan xí nghiệp, đoàn thể, trường học... phục vụ nhiều độ tuổi khán giả. Vở Đồng chí đã được công diễn tại nhiều địa điểm và mỗi buổi diễn khán phòng đều không còn chỗ trống. Cánh đồng rực lửa tái hiện câu chuyện về sự hy sinh của dân công hỏa tuyến thời chống Mỹ cứu nước cũng công diễn hàng chục buổi cho nhiều đối tượng khán giả. Trước và sau liên hoan, Một cuộc chiến khác và Sâu đêm đang có những suất diễn bán vé khả quan... cho thấy khán giả không chỉ thích kịch giải trí. Đạo diễn Quốc Thảo bày tỏ: “Đôi khi, chúng tôi phải chấp nhận thiệt thòi về doanh thu để giữ được một vở diễn nghiêm túc. Điều khiến chúng tôi vững bước chính là phản hồi từ khán giả”.

Bên cạnh đổi mới về dựng vở diễn, các sân khấu cũng chủ động tiếp cận khán giả bằng việc đẩy mạnh tiếp thị và truyền thông. Vở Đức thượng công Tả quân Lê Văn Duyệt - Người mang 9 án tử được Nhà hát kịch Idecaf đầu tư cho chương trình Sân khấu sử Việt học đường hướng đến khán giả trẻ, nhất là học sinh, sinh viên nhằm tạo không gian học tập, tìm hiểu lịch sử - văn hóa thông qua nghệ thuật sân khấu. Đêm công diễn mở màn, Idecaf đã mời nhiều thầy cô đến xem, qua đó nhận được nhiều phản hồi tích cực để nâng cao chất lượng vở diễn, đồng thời Idecaf đã được nhiều trường học đặt hàng biểu diễn phục vụ hàng ngàn khán giả trẻ.

Rõ ràng, các sân khấu xã hội hóa không chỉ là làm kịch để bán vé. Tại các tọa đàm và hội thảo, ý kiến của nhiều nghệ sĩ, nhà quản lý nghệ thuật đều chỉ ra rằng, để tiếp tục đầu tư kịch chính luận, các sân khấu xã hội hóa rất cần những chính sách hỗ trợ thiết thực hơn về kinh phí, được tạo điều kiện cho các vở diễn được công diễn rộng rãi... Nói như NSƯT Mỹ Uyên (Sân khấu kịch 5B), bên cạnh chính sách đặt hàng của Nhà nước thì các nhà tài trợ và doanh nghiệp đóng vai trò vô cùng quan trọng, không chỉ hỗ trợ tài chính mà còn có thể giúp vở diễn lan tỏa đến công chúng thông qua tài trợ suất diễn, tổ chức các đợt lưu diễn tuyên truyền.