Quốc hội cảnh báo xu hướng “tin người hơn tin hàng” trên mạng xã hội

Chiều 13/11, trong phiên thảo luận về dự án Luật Thương mại điện tử (sửa đổi), đại biểu Huỳnh Thị Phúc (TP.HCM) nêu thực trạng thương mại điện tử đang len lỏi trong mọi nền tảng mạng xã hội, đặc biệt thông qua các phiên livestream.

Đại biểu nhận định hoạt động mua bán đang diễn ra dưới những hình thức khó nhận biết: người bán không thừa nhận bán hàng, người quảng cáo không nhận mình quảng cáo. Chỉ với một vài câu nói vu vơ về chiếc áo, lọ kem hay viên uống, các phiên livestream có thể thu hút hàng nghìn lượt xem và lượng lớn đơn đặt hàng, trong khi đằng sau là đội ngũ seeding ảo cùng hệ thống liên kết mua hàng tinh vi.

Theo đại biểu, phía sau những video tưởng như giải trí là một hệ thống thương mại không được kiểm chứng, không được chứng nhận và thiếu cơ chế xác định trách nhiệm. Những vụ việc KOL, KOC vướng lao lý thời gian gần đây cho thấy người tiêu dùng đã bị dẫn dắt đến mức sẵn sàng mua hàng giả, hàng nhái, sản phẩm kém chất lượng hoặc thực phẩm chức năng được quảng cáo như “thuốc thần”.

Đại biểu cảnh báo rằng những chiêu thức trục lợi này vượt ra ngoài các nhóm hành vi được liệt kê trong dự thảo luật. Chúng không gian lận theo cách truyền thống, cũng không trực tiếp bán hàng giả trên sàn chính thức mà lợi dụng danh tiếng, sức ảnh hưởng hoặc hình ảnh phản cảm để thao túng hành vi tiêu dùng. Đây không còn là vấn đề đạo đức cá nhân, mà là hình thức tác động tâm lý quy mô lớn, khai thác niềm tin công chúng.

“Người xem tin vào con người hơn là sản phẩm; tin vào thần thái hơn là nhãn mác; tin vào diễn viên, KOL, KOC, TikToker hơn là tem kiểm định. Khi niềm tin trở thành hàng hóa, luật phải can thiệp”, đại biểu Phúc nhấn mạnh.

Từ đó, đại biểu đề nghị dự thảo luật cần bổ sung quy định cấm lợi dụng hình ảnh, danh tiếng và sức ảnh hưởng xã hội, cũng như hành vi phản cảm, khiêu khích trái thuần phong mỹ tục để quảng bá hoặc bán hàng. Quy định này nhằm xử lý tình trạng “bán hàng mà không nói là bán hàng”, ngăn thương mại hóa đội lốt giải trí câu view.

Đồng thời, đại biểu đề nghị nâng trách nhiệm nền tảng mạng xã hội như TikTok, Facebook, YouTube trong việc cảnh báo, gỡ bỏ nội dung thương mại trá hình hoặc phản cảm. Khi người livestream có lượng theo dõi lớn hoặc nội dung hướng đến trẻ vị thành niên, thuật toán không được ưu tiên hiển thị các video phản cảm chỉ vì chúng tạo ra tương tác cao, bởi điều này có thể trở thành “cửa ngõ” đẩy sản phẩm kém chất lượng ra thị trường.

Tại phiên thảo luận, đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) đề nghị dự thảo luật cần chú trọng hơn đến trách nhiệm bảo vệ trẻ em - nhóm đối tượng dễ bị tác động bởi nội dung cá nhân hóa và thuật toán gợi ý.

Dẫn số liệu của UNICEF Việt Nam và Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam năm 2025, đại biểu cho biết 70% trẻ em dưới 15 tuổi tiếp nhận quảng cáo cá nhân hóa mỗi ngày; 45% trẻ từ 13 đến 17 tuổi chi hơn 500.000 đồng mỗi tháng trên sàn thương mại điện tử; và 65% hoạt động mua sắm của nhóm này chịu ảnh hưởng từ nội dung do thuật toán gợi ý.

Trước thực tế đó, đại biểu đề xuất cấm hoàn toàn quảng cáo dựa trên dữ liệu cá nhân, hành vi hoặc vị trí đối với người dùng dưới độ tuổi quy định. Tài khoản của trẻ em phải ở chế độ riêng tư mặc định, đồng thời nền tảng phải cung cấp công cụ để trẻ và phụ huynh kiểm soát nội dung hiển thị theo thời gian thực, không bị chi phối bởi thuật toán.