Metro và làn sóng đầu tư tư nhân sau Nghị quyết 68 tại TP.HCM

Lần đầu tiên, Thành phố có một tuyến metro hoàn chỉnh đi vào khai thác, tạo ra những dữ liệu thực tế về nhu cầu đi lại, khả năng kết nối đô thị cũng như tác động đến không gian phát triển dọc tuyến.

Tuy nhiên, metro số 1 cũng đồng thời bộc lộ rõ những giới hạn của mô hình đầu tư truyền thống dựa chủ yếu vào vốn ngân sách và ODA. Quá trình triển khai kéo dài nhiều năm, thủ tục phức tạp cùng áp lực cân đối nguồn vốn lớn đã đặt ra một câu hỏi mang tính chiến lược: liệu TP.HCM có thể tiếp tục phát triển hàng trăm km metro còn lại chỉ bằng nguồn lực công? Từ thực tiễn đó, yêu cầu tìm kiếm một cách làm mới, một nguồn lực mới trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Trong bối cảnh này, Nghị quyết số 68-NQ/TW của Bộ Chính trị ra đời, khẳng định kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế và mở ra “hành lang chính sách” để doanh nghiệp tham gia sâu hơn vào các lĩnh vực then chốt, trong đó có hạ tầng giao thông. Đây cũng chính là nền tảng tạo nên làn sóng đề xuất đầu tư metro từ khu vực tư nhân tại TP.HCM trong năm 2025.

Doanh nghiệp tư nhân nhập cuộc

Xét theo trình tự thời gian, Bcons là một trong những doanh nghiệp tư nhân đi sớm nhất khi từ tháng 2/2025 đã đề xuất tài trợ lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi tuyến metro số 2 TP.HCM - Thủ Dầu Một. Đề xuất này được đưa ra trong bối cảnh Bình Dương chưa hợp nhất địa giới với TP.HCM, cho thấy sự chủ động của doanh nghiệp trong việc tiếp cận các dự án hạ tầng mang tính liên vùng.

Dự án metro số 2 TP.HCM - Thủ Dầu Một do Bcons đề xuất được định hướng trở thành tuyến metro liên vùng đầu tiên kết nối TP.HCM với Bình Dương. Tuyến này được kỳ vọng khai thác hiệu quả trục phát triển đô thị - công nghiệp dọc quốc lộ 13 và khu vực TP. Thủ Dầu Một (cũ), nơi tập trung đông lao động và nhiều khu công nghiệp lớn. Việc Bcons lựa chọn hình thức tài trợ lập báo cáo nghiên cứu tiền khả thi cho thấy cách tiếp cận thận trọng, từng bước tham gia lĩnh vực hạ tầng giao thông, đồng thời mở ra dư địa phát triển các dự án đô thị gắn với mô hình TOD dọc tuyến trong trung và dài hạn.

Tiếp theo đó, khi khung chính sách liên quan đến PPP, TOD và đầu tư hạ tầng dần được làm rõ, nhiều tập đoàn lớn trong nước bắt đầu nhập cuộc. Sovico Group đề xuất nghiên cứu đầu tư metro số 4 (Đông Thạnh - Khu công nghiệp Hiệp Phước), nhấn mạnh vai trò của mạng lưới metro trong chiến lược phát triển đô thị phía Nam TP.HCM.

Đề xuất của Sovico tập trung vào liên kết đô thị - công nghiệp - logistics khu Nam Thành phố. Tuyến metro số 4 không chỉ phục vụ nhu cầu đi lại của người dân mà còn kết nối các khu công nghiệp, hệ thống cảng và các khu đô thị mới tại Hiệp Phước. Với thế mạnh trong lĩnh vực hàng không, logistics và hạ tầng, Sovico được kỳ vọng sẽ tích hợp metro với chuỗi dịch vụ vận tải - hậu cần, qua đó nâng cao hiệu quả khai thác thương mại và giảm áp lực giao thông đường bộ tại khu vực này.

Ở hướng Đông, Tập đoàn Trường Hải (Thaco) đề xuất phương án kết hợp metro số 2 đoạn Bến Thành - Thủ Thiêm với tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành, hình thành trục kết nối chiến lược giữa trung tâm TP.HCM và sân bay quốc tế Long Thành.

Đề xuất của Thaco cho thấy tư duy đầu tư hạ tầng theo hướng liên thông và tích hợp, thay vì phát triển từng tuyến metro đơn lẻ. Việc kết nối metro số 2 với tuyến đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành không chỉ phục vụ hành khách hàng không mà còn mở ra hành lang phát triển đô thị, thương mại và logistics dọc trục Đông - Đông Nam. Với kinh nghiệm phát triển khu công nghiệp và hạ tầng quy mô lớn, Thaco được kỳ vọng sẽ hình thành chuỗi giá trị mới gắn với giao thông công cộng và phát triển đô thị bền vững.

Song song đó, Masterise Group đề xuất nghiên cứu đầu tư metro số 3 (An Hạ - Hiệp Bình Phước) theo hình thức PPP - BT, trong khi VinSpeed (thuộc hệ sinh thái Vingroup) được chấp thuận làm nhà đầu tư tuyến Bến Thành - Cần Giờ với tổng mức đầu tư hơn 102.000 tỷ đồng.

Với metro số 3, Masterise Group hướng đến mô hình PPP - BT gắn với chiến lược phát triển đô thị quy mô lớn tại cửa ngõ Tây Bắc TP.HCM. Tuyến metro này được kỳ vọng giải tỏa áp lực giao thông cho khu vực có tốc độ đô thị hóa nhanh nhưng hạ tầng còn hạn chế. Việc khai thác quỹ đất TOD dọc tuyến được xem là yếu tố then chốt giúp nhà đầu tư cân đối bài toán tài chính và tạo nguồn lực hoàn vốn dài hạn.

Trong khi đó, tuyến metro Bến Thành - Cần Giờ do VinSpeed đề xuất là một trong những dự án tham vọng nhất. Tuyến metro này không chỉ mang ý nghĩa giao thông mà còn đóng vai trò hạ tầng chiến lược thúc đẩy Cần Giờ phát triển thành đô thị sinh thái - du lịch biển theo quy hoạch. Với kinh nghiệm triển khai các dự án hạ tầng - đô thị lớn, Vingroup được kỳ vọng sẽ tích hợp metro với hệ sinh thái du lịch, nghỉ dưỡng và dịch vụ, tạo động lực tăng trưởng mới cho khu vực phía Nam TP.HCM.

Điểm chung của các đề xuất là doanh nghiệp không chỉ “xin làm dự án”, mà còn đưa ra phương án tài chính, mô hình hợp đồng và cách khai thác quỹ đất dọc tuyến, cho thấy sự chuyển dịch rõ nét từ tư duy đầu tư hạ tầng thuần túy sang đầu tư hạ tầng gắn với phát triển đô thị.

Nghị quyết 68 và phép thử xã hội hóa metro

Sự tham gia ngày càng rõ nét của khu vực tư nhân vào các dự án metro cho thấy Nghị quyết 68 không chỉ dừng ở chủ trương, mà đang từng bước đi vào thực tiễn. Cùng với Nghị quyết 188 của Quốc hội và Luật Đường sắt sửa đổi, các cơ chế mới về PPP, TOD và chia sẻ rủi ro đã tạo nền tảng pháp lý quan trọng để doanh nghiệp mạnh dạn đề xuất đầu tư những dự án có quy mô lớn, thời gian thu hồi vốn dài.

Tuy vậy, thách thức lớn nhất vẫn nằm ở khâu triển khai. Việc định giá quỹ đất TOD, cơ chế hoàn vốn minh bạch, phân chia rủi ro hợp lý và bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước - doanh nghiệp - người dân sẽ quyết định khả năng biến các đề xuất thành công trình thực tế. Nếu không xử lý tốt những nút thắt này, làn sóng đề xuất đầu tư có nguy cơ dừng lại ở mức ý tưởng.

Trong bối cảnh quy hoạch mạng lưới metro TP.HCM mở rộng lên hơn 1.000 km, việc huy động nguồn lực tư nhân không còn là lựa chọn mang tính thử nghiệm, mà đã trở thành yêu cầu tất yếu. Metro số 1 đã hoàn thành vai trò mở đường bằng vốn công; giai đoạn tiếp theo đòi hỏi một mô hình mới, linh hoạt và bền vững hơn.

Chính vì vậy, các dự án metro thế hệ tiếp theo đang trở thành phép thử thực chất cho tinh thần của Nghị quyết 68. Nếu vượt qua được phép thử này, TP.HCM không chỉ có thêm những tuyến metro mới, mà còn hình thành một mô hình hợp tác công - tư trưởng thành, nơi khu vực tư nhân thực sự trở thành đối tác đồng hành trong kiến tạo hạ tầng và phát triển đô thị bền vững.