Không gian hành chính mới, tư duy thể chế mới

Nghị quyết 98/2023/QH15 được xem là khuôn khổ thể chế có tầm ảnh hưởng đặc biệt, giúp TP.HCM thí điểm các mô hình phát triển, phân cấp mạnh mẽ và chủ động trong huy động nguồn lực. Với 55 nhiệm vụ giao cho các sở, ngành, đến nay Thành phố đã hoàn thành 21/26 nhiệm vụ trình UBND và HĐND Thành phố đã ban hành 51 nghị quyết để triển khai 22/29 nội dung.

Thành tích này, xét trên bối cảnh hành chính còn nhiều biến động có thể xem là tích cực. Thành phố đã thể hiện vai trò đầu tàu thông qua một loạt kết quả cụ thể: giải ngân 100% vốn đầu tư công cho chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững; không còn hộ nghèo theo chuẩn quốc gia; chủ động phát triển mô hình đô thị TOD (Transit - Oriented Development) quanh các tuyến Metro và đường vành đai; đẩy nhanh tiến độ các dự án BOT, cao tốc liên vùng; đưa ra quyết sách mời gọi đầu tư vào các siêu dự án như Cảng Cần Giờ, Bình Quới - Thanh Đa...

Không dừng lại ở đó, TP.HCM đã mạnh dạn “thể chế hóa” các chính sách thực tiễn thành luật, qua đó lan tỏa mô hình thí điểm ra toàn quốc. Luật Đầu tư công (sửa đổi) cho phép ngân sách địa phương hỗ trợ đầu tư liên vùng; Luật PPP mở rộng lĩnh vực đầu tư sang văn hóa - thể thao, thừa nhận hình thức thanh toán BT bằng đất; Luật Ngân sách Nhà nước nâng trần vay lên 120% thu ngân sách theo phân cấp; Luật Quy hoạch đô thị - nông thôn cho phép địa phương chủ động điều chỉnh quy hoạch…

Tất cả cho thấy, thời gian vừa qua, TP.HCM không chỉ là nơi “thí điểm”, mà còn là nơi “hiện thực hóa” các đột phá thể chế. Như một phòng thí nghiệm chính sách, thành phố đang chứng minh khả năng vừa làm, vừa rút kinh nghiệm, vừa nâng tầm luật hóa.

Tuy nhiên, kỳ vọng lớn bao giờ cũng kéo theo áp lực lớn. Báo cáo tại Hội nghị cũng cho thấy nhiều nhiệm vụ quan trọng đang triển khai chậm: tiến độ ban hành kế hoạch thực hiện các cơ chế đặc thù vẫn lúng túng; đề án tài chính giảm phát thải khí nhà kính theo cơ chế carbon vẫn chưa hình thành; 7/22 nhiệm vụ vẫn chưa hoàn thành. Một số dự án BOT chưa được tháo gỡ, nhất là các trường hợp vướng mắc đất công xen cài - vốn là điểm nghẽn kéo dài nhiều năm chưa có lời giải dứt khoát. Lãnh đạo Thành phố cũng không né tránh khi chỉ ra những điểm nghẽn trong thiết kế cơ chế đặc thù, nhất là các chính sách về huy động, sử dụng nguồn lực và thu hút nhà đầu tư chiến lược - vốn là yếu tố then chốt để tạo đột phá phát triển.

Điều này cho thấy, một Nghị quyết dù tiến bộ đến đâu cũng không thể tự vận hành. Như lời Thủ tướng đã nhiều lần nhấn mạnh: “Chính sách phải đi vào cuộc sống, không thể để trên giấy”. Chính vì vậy, tại cuộc họp này, Chủ tịch UBND TP.HCM Nguyễn Văn Được kiến nghị Chính phủ kiện toàn lại Ban Chỉ đạo thực hiện Nghị quyết 98 để phản ánh đúng bộ máy sau khi sáp nhập; rà soát tiến độ triển khai theo các chỉ đạo trước đó; đồng thời đề xuất bổ sung, sửa đổi những nội dung chưa phù hợp, kể cả các cơ chế riêng cho Côn Đảo - vùng vừa được sáp nhập theo đơn vị hành chính mới.

Đây là những đề xuất được giới chuyên gia đánh giá là vừa thực tế, vừa đúng trọng tâm. Bởi trong khi Nghị quyết 98 được xây dựng trên nguyên lý “phân cấp tối đa”, thì trên thực tế, việc triển khai lại đang bị chính các tầng nấc hành chính làm chậm. Nếu không có một cơ chế vượt rào có kiểm soát, đặc biệt đối với các vấn đề nóng như thu hút nhà đầu tư chiến lược hay xử lý đất công xen cài, thì TP.HCM sẽ khó tạo đột phá về cả kinh tế lẫn thể chế.

Quan trọng hơn, cách tiếp cận của lãnh đạo TP.HCM thể hiện rõ vai trò chủ động kiến nghị sửa đổi các chính sách chưa hiệu quả, không chờ đến thời điểm tổng kết 5 năm Nghị quyết 98. Đây là cách làm đúng đắn, thể hiện bản lĩnh dám nhận diện vấn đề và quyết liệt điều chỉnh - điều mà không phải địa phương nào cũng dám làm khi thực hiện cơ chế đặc thù.

Nghị quyết 98 được thiết kế dựa trên ba nguyên tắc cốt lõi: khơi thông tối đa nguồn lực; phân cấp, phân quyền tối đa; và cho phép thực hiện chức năng, nhiệm vụ với quy trình thủ tục rút gọn. Nhưng muốn ba nguyên tắc này phát huy hiệu quả, thì cần thêm một nguyên tắc thứ tư: chịu trách nhiệm tối đa. Cơ chế mạnh phải đi cùng trách nhiệm cao, để tránh tình trạng có quyền nhưng không dám làm, có thể làm nhưng không dám chịu.

Một trong những chuyển biến quan trọng sau sáp nhập là yêu cầu phân quyền đến tận phường xã. Với bộ máy mới tinh gọn, vừa mở rộng địa giới, vừa tích hợp quản trị liên vùng, TP.HCM buộc phải nâng cấp năng lực điều hành ở mọi tầng nấc. Chính quyền các cấp cần có tư duy đổi mới, không chỉ “giỏi làm đúng luật”, mà phải “dám đề xuất sửa luật” khi thực tiễn đòi hỏi.

Với cộng đồng doanh nghiệp - đặc biệt là các nhà đầu tư chiến lược, những gì đang diễn ra cũng là một chỉ báo quan trọng. Nếu TP.HCM thể hiện được quyết tâm vượt qua độ trễ của chính sách, xử lý dứt điểm các tồn đọng kéo dài như các dự án BOT hay quỹ đất công, thì niềm tin thị trường sẽ hồi phục mạnh mẽ. Và ngược lại, nếu để kéo dài tình trạng “có cơ chế nhưng không làm được”, thì chính sách đặc thù sẽ phản tác dụng, làm xói mòn kỳ vọng và cơ hội.

Sau sáp nhập, không gian phát triển mới mở ra những cơ hội chưa từng có. Nhưng cũng chính lúc này, vai trò dẫn dắt thể chế - một vai trò ít được nhắc đến trong câu chuyện kinh tế lại cần được phát huy mạnh mẽ. Nếu coi thể chế là “hạ tầng mềm” thì TP.HCM đang có cơ hội tái thiết không gian phát triển cả về hạ tầng vật chất lẫn tư duy chính sách. Và Nghị quyết 98, nếu được vận hành đúng cách, có thể tiếp tục trở thành cú hích thể chế mang tính lịch sử.