Doanh nghiệp Trung Quốc đổ dồn đến Mexico để đi "cửa sau" vào Mỹ?

Dòng vốn đầu tư Trung Quốc gần đây đang đổ vào Mexico, và theo The Economist, chỉ riêng tháng trước đã có 2 diễn biến đáng chú ý liên quan đến việc này. Chính quyền Nuevo León - một bang phía Bắc giáp biên giới Mỹ, đã tuyên bố Tập đoàn Máy móc Lingong của Trung Quốc sẽ xây dựng một nhà máy tại đây. Tập đoàn này chuyên sản xuất máy đào cùng các thiết bị xây dựng khác và nhà máy mới được dự báo sẽ tạo ra khoản đầu tư 5 tỷ USD.

Cùng ngày, Trina Solar - một nhà sản xuất tấm pin mặt trời Trung Quốc, cũng cho biết họ sẽ đầu tư 1 tỷ USD vào bang này. Không chỉ Lingong và Trina Solar, nhiều công ty đồng hương khác của họ giờ đã có thể tìm được nơi để xây dựng nhà máy, một khu công nghiệp Trung Quốc - Mexico ngay tại Nuevo León.

Sự quan tâm ngày một tăng của các công ty Trung Quốc với Mexico bắt đầu từ năm 2018 - thời điểm cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump phát động chiến tranh thương mại và tăng mức thuế áp trên hàng nhập khẩu từ Trung Quốc. Người kế nhiệm ông Trump, Tổng thống đương nhiệm Joe Biden, cũng tiếp tục giữ nguyên hàng rào thuế quan. Các chính sách ưu tiên cho Mỹ dưới thời chính quyền Biden, như Đạo luật Giảm lạm phát, cũng khuyến khích doanh nghiệp xem xét việc ở "gần nước Mỹ", phần lớn là để ngăn chặn Trung Quốc.

Bên cạnh đó, đại dịch Covid-19 và những khó khăn trong chuỗi cung ứng mà nó gây ra cũng đã thúc đẩy các nhà sản xuất tiến gần hơn đến thị trường Bắc Mỹ. Vả lại, việc thành lập công ty ở Mexico đã bắt đầu trở nên rẻ hơn khi tiền lương và các chi phí khác ở Trung Quốc tăng lên.

Hơn nữa, Mexico trước đây đã từng cố gắng thu hút dòng tiền từ Trung Quốc. Vào năm 2008, Phòng Thương mại và Công nghệ Mexico - Trung Quốc đã tổ chức một số sự kiện để khuyến khích dòng vốn nhưng không thành công. Đại diện cơ quan này, ông César Fragoz cho biết Trung Quốc khi đó không cần sử dụng Mexico như một con đường vào Mỹ vì nền kinh tế số một thế giới thời điểm ấy vẫn chưa quay lưng với các công ty Trung Quốc.

Lý do Trung Quốc có thể tận dụng Mexico làm cánh cửa sau để vào Mỹ, vì quốc gia này là một phần trong thỏa thuận thương mại tự do với nền kinh tế số một thế giới và Canada. Tùy theo thành phần mà họ sử dụng, các công ty Trung Quốc đặt trụ sở tại Mexico không thể được hưởng tất cả lợi ích của khối thương mại - nơi có quy định rõ ràng về tỷ lệ phần trăm sản phẩm phải có nguồn gốc từ Bắc Mỹ.

Tuy nhiên, theo ông Enrique Dussel Peters thuộc Trung tâm Nghiên cứu Trung Quốc-Mexico của Đại học Tự trị Quốc gia Mexico, mức thuế trung bình của Mỹ với hàng nhập khẩu từ Mexico vào năm 2021 là 0,2%, thấp hơn nhiều so với thuế quan cho hàng đến từ Trung Quốc.

Đương nhiên, khó có số liệu thống kê chính xác nhưng theo một số ước tính, đầu tư trực tiếp nước ngoài của Trung Quốc vào Mexico đã tăng từ tổng số 500 triệu USD giai đoạn 2000-2004 lên 2,5 tỷ USD chỉ riêng năm 2022. Con số này thấp hơn mức đỉnh gần 6 tỷ USD năm 2016, nhưng cao gấp đôi so với mức của năm 2018 và đang tăng lên (xem biểu đồ).

Cần biết rằng, bản chất của các khoản đầu tư này khác so với cách Trung Quốc tiêu tiền ở phần còn lại của Mỹ Latinh. Ở các nền kinh tế như Brazil và Chile, hầu hết khoản đầu tư của Trung Quốc đều đổ vào nguyên liệu thô hoặc cơ sở hạ tầng, thường do các công ty được nhà nước Trung Quốc hậu thuẫn. Tại Mexico, đầu tư của Trung Quốc tập trung vào dịch vụ và sản xuất, gồm điện tử, ô tô và đồ gia dụng.

Trong những năm 1990 và 2000, xuất khẩu của Mexico sang Mỹ không thể cạnh tranh với Trung Quốc. Nhưng hiện các khoản đầu tư của Trung Quốc đang giúp ích cho các nhà xuất khẩu của Mexico. Vào tháng 9, Mexico lần đầu vượt qua Trung Quốc kể từ những năm 2000 để trở thành nước xuất khẩu hàng hóa hàng đầu sang Mỹ.

Thương mại ròng với Trung Quốc đã tạo ra 6,8 triệu việc làm ở Mỹ Latinh từ năm 1995 đến năm 2021, so với 6,7 triệu việc làm trong trao đổi giữa khu vực với Mỹ. Các nhà đầu tư Trung Quốc cũng ít quan tâm hơn đến vấn đề môi trường và nhân quyền. Và, họ đã học cách đối phó với những thách thức khi làm việc ở Mexico, chẳng hạn như tình trạng mất an ninh và cơ sở hạ tầng nghèo nàn.

Dù vậy, sự hiện diện ngày càng tăng của Trung Quốc ở Mexico có thể gây tác dụng ngược nếu nó làm tăng căng thẳng với Mỹ. Theo ông Peters, hầu hết hoạt động sản xuất và lắp ráp của Trung Quốc ở Mexico dường như đều nhằm mục đích xuất khẩu, đặc biệt là xuất sang Mỹ và điều này đang gây báo động cho một số nhà lập pháp ở hai bên của biên giới.

Trên thực tế, trong một bức thư gần đây gửi đến Đại diện thương mại Mỹ Katherine Tai, 4 thành viên Quốc hội nước này đã cảnh báo về việc các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc ở Mexico đang cố gắng tận dụng "lợi ích từ việc được tiếp cận ưu đãi với thị trường Mỹ thông qua các hiệp định thương mại tự do và tránh mọi mức thuế (dành riêng cho Trung Quốc)". Do đó, nếu Trung Quốc quá thành công trong việc lách thuế, nước này rất có thể sẽ thấy cả cửa trước cũng như cửa sau đều bị đóng lại.