Dân số đang già đi - thách thức mới của kinh tế Trung Quốc

Một em bé sinh tại bệnh viện phụ sản và trẻ em Kinh Châu, thành phố Kinh Châu, tỉnh Hồ Bắc, hôm 11/2. Ảnh: VCG.

Chính sách chỉ cho phép các cặp vợ chồng sinh một con kéo dài hàng chục năm "nóng trở lại" trong vài tuần gần đây, sau khi chính quyền nhiều địa phương có động thái cho thấy họ có thể sẽ bãi bỏ hoàn toàn quy định hạn chế số lượng trẻ em được sinh ra trong một gia đình.

Chính quyền nhiều địa phương rút lại chính sách "một con", cho phép các gia đình có thể có 2 đứa trẻ. Nhưng các chuyên gia kinh tế cho biết cần nhiều thay đổi hơn để có thể làm động lực cho tăng trưởng kinh tế, trong bối cảnh tỷ lệ sinh tại Trung Quốc đang giảm và dân số của quốc gia này cũng đang ngày một già đi.

"Có hai cách để giải quyết vấn đề này. Một là chúng ta phải nới lỏng kiểm soát sinh sản, điều có thể giúp sức phần nào, nhưng ngay cả khi bãi bỏ hoàn toàn các hạn chế đó, rất khó để đảo ngược được tình hình", theo Zhiwei Zhang - nhà kinh tế học trưởng tại Pinpoint Asset Management.

"Cách còn lại là chúng ta phải đối mặt, nói trên phương diện chính sách kinh tế, là phải khiến cho nền kinh tế phụ thuộc nhiều hơn vào các lĩnh vực khác", ông cho biết.

Kinh tế Trung Quốc vốn phụ thuộc phần nhiều vào các ngành công nghiệp như sản xuất, cần một lực lượng lao động giá rẻ rất lớn. Nhưng với việc thu nhập đang ngày một tăng lên, điều đó khiến cho các nhà máy tại quốc gia đông dân nhất thế giới kém phần hấp dẫn hơn, trong khi, người lao động cũng cần cải thiện thêm kỹ năng để giúp gia tăng tính sáng tạo của nền kinh tế.

Vấn đề lớn hơn Trung Quốc phải đối mặt đó chính là thực trạng già hóa dân số đang làm trầm trọng hóa thêm tốc độ tăng trưởng năng suất lao động của quốc gia này, theo Alicia Garcia-Herrero, nhà kinh tế học trưởng phụ trách khu vực châu Á-Thái Bình Dương của Natixis. Bà đang quan sát liệu Trung Quốc có thể phát triển các lĩnh vực thâm dụng vốn nhiều hơn được hay không, dẫn dắt bởi xu hướng đầu tư vào lĩnh vực tự động hóa.

Tỷ lệ sinh giảm 15% trong năm 2020

Trung Quốc đưa ra chính sách "một con" trong những năm cuối của thập niên 70, trong nỗ lực nhằm kiểm soát đà bùng nổ dân số. Dân số quốc gia này, chỉ trong vòng 40 năm, từ những năm 1940 tới những năm 1980, tăng lên gấp 2 lần, cán mốc 1 tỷ người, theo các thống kê chính thống.

Trong quãng thời gian 40 năm sau đó, dân số quốc gia này chỉ tăng 40%, lên mốc 1,4 tỷ người, hiện đang gấp 4 lần dân số Mỹ. Cũng giống như nhiều nền kinh tế lớn khác, chi phí giáo dục và nhà cửa cao tại Trung Quốc ngăn cản ý định sinh con của nhiều cặp vợ chồng vài năm trở lại đây. Cho dù trong năm 2016, chính phủ Trung Quốc có những điều chỉnh khi cho phép một gia đình có thể có 2 con, tỷ lệ sinh tính đến nay giảm trong 4 năm liên tiếp. Cụ thể, tỷ lệ sinh giảm 15% xuống còn 10 triệu trẻ sơ sinh.

"Nhìn chung, tôi nghĩ việc nới lỏng chính sách sinh sản không có tác động kinh tế lớn vì việc kiểm soát sinh không phải là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tốc độ tăng trưởng dân số chậm trong vòng 20 năm trở lại đây", theo Dan Wang - nhà kinh tế trưởng tại Hang Seng China, Thượng Hải.

Bà cho biết, dựa trên kinh nghiệm của nhiều quốc gia khác, chính sách hiệu quả nhất đối với một quốc gia như Trung Quốc chính là thu hút người nhập cư, nhưng điều đó khó có thể xảy ra trong ngắn hạn. Nhiều phương án mà các nhà lập pháp đang hướng tới bao gồm tăng độ tuổi nghỉ hưu, đào tạo, nâng cao tay nghề cho lực lượng lao động hiện tại, và sử dụng nhiều hơn máy móc, ứng dụng trí tuệ nhân tạo để thay thế con người, Wang cho biết.

Thay đổi chính sách chỉ là vấn đề thời gian

Chính sách "một con" bắt đầu nóng lên hồi tháng 2 khi Ủy ban Y tế Quốc gia Trung Quốc thông báo sẽ thực hiện một cuộc nghiên cứu lên những lợi ích kinh tế của việc gỡ bỏ các biện pháp hạn chế sinh sản tại khu vực đông bắc. Khu vực này vốn đang gặp khó trong tăng trưởng kinh tế, đồng thời cũng là khu vực có tỷ lệ sinh thấp nhất cả nước.

Hai ngày sau đó, ủy ban này phát đi thông cáo cho biết thông tin công bố trước đó không phải là một bước thử cho việc bãi bỏ hoàn toàn chính sách kiểm soát sinh con, ngược lại với những đồn đoán ở trên mạng. Nhưng việc gỡ bỏ đi những giới hạn sẽ chỉ là vấn đề thời gian, theo các chuyên gia kinh tế.

Yi Fuxian - tác giả của cuốn sách "Big Country With an Empty Nest", đồng thời là người không ủng hộ chính sách "một con" của Trung Quốc, cho biết ông kỳ vọng quyết định sẽ được đưa ra vào cuối năm nay, sau khi Trung Quốc công bố dữ liệu điều tra dân số trong tháng 4.

Thách thức của Trung Quốc từ tình trạng già hóa dân số

Chính phủ Trung Quốc cũng cho biết rằng việc xây dựng một chiến lượng nhằm giải quyết tình trạng già hóa dân số sẽ là ưu tiên trong kế hoạch phát triển 5 năm tới. Kế hoạch này sẽ được thông qua trong kỳ họp quốc hội khai mạc tuần trước.

Trong khi đó, những người dân sinh trước thời điểm chính sách "một con" có hiệu lực vào những năm 1980 sẽ trở thành một nhóm đông đảo trong cơ cấu dân số. Trong 10 năm tới, sẽ có thêm 123,9 triệu người nằm trong độ tuổi trên 55, mức tăng manh nhất trong tất cả nhóm tuổi, theo Morgan Stanley.

Sự dịch chuyển về mặt nhân chủng học này sẽ tạo ra những nhu cầu kinh tế mới, theo Liu Xiangdong - Phó giám đốc viện nghiên cứu thuộc Trung tâm trao đổi kinh tế Quốc tế Trung Quốc. Liu cho biết thị trường sẽ cần nhiều hơn những người lao động chuyên chăm sóc người cao tuổi, trong khi các viện dưỡng lão, và các cơ sở hạ tầng phục vụ bộ phận người cao tuổi sẽ chứng kiến nhu cầu tăng cao.

(Theo Người đồng hành)