Đám cháy nhà Lang và nỗi đau văn hóa

Tối 24/10, nhà Lang, ngôi nhà sàn của vị quan Lang duy nhất còn sót lại và đang được bảo tồn tại Bảo tàng Không gian văn hóa Mường, đã bị thiêu hủy hoàn toàn. Đây là một tin đau lòng cho ngành văn hóa, bởi Việt Nam lại mất đi một di sản văn hóa do sự tắc trách của con người.

Đọc E-paper

Nhà Lang trăm tuổi của người Mường giờ chỉ còn trong hình ảnh

Theo thông tin từ Bảo tàng Không gian văn hóa Mường (gọi tắt là Bảo tàng Mường), vụ việc xảy ra do một nhóm khách gồm hai nam, hai nữ đi trên hai ô tô, đến từ Hòa Bình. Họ vào Bảo tàng Mường tham quan và sử dụng dịch vụ ăn uống trên nhà Lang.

Trong thời gian chờ đợi được phục vụ món ăn, nhóm khách đã tự ý đốt lửa ở bếp Mường trong nhà Lang để nướng ngô. Khi ngọn lửa bùng lên, thay vì kêu gọi sự trợ giúp từ nhân viên Bảo tàng và góp sức khống chế ngọn lửa, thì những du khách này lại hoảng loạn, lên xe ô tô tháo chạy thoát thân.

Đáng trách hơn, nhóm khách này còn húc thẳng vào ba nhân viên của Bảo tàng khi các nhân viên này muốn ngăn họ lại. Nhân viên của Bảo tàng Mường vừa lo dập tắt đám cháy, vừa phải chia nhỏ lực lượng để khống chế nhóm du khách này.

Đáng tiếc, do tuyến đường từ thành phố Hòa Bình dẫn vào Bảo tàng Mường đang trong quá trình sửa chữa, xe cứu hỏa sau 30 phút mới tới được nơi xảy ra cháy nên mọi nỗ lực cứu hỏa đều vô vọng.

Ngôi nhà Lang chủ yếu kết cấu bằng hệ khung gỗ, sàn, vách đều bằng gỗ, mái cọ, cùng gần 200 hiện vật nhiều chủng loại bằng đồng, gỗ, gốm, tre, vải... nguyên bản từ nền văn hóa Mường đã bị thiêu hủy hoàn toàn.

Ông Vũ Đức Hiếu, Giám đốc Bảo tàng Mường, chua xót: "Đây là sự thiệt hại nghiêm trọng về giá trị vật chất và tinh thần không chỉ riêng với Bảo tàng Mường, mà còn là sự tổn hại của cả nền văn hóa Mường, bởi ngôi nhà Lang và các hiện vật là độc nhất, không thể tái hiện".

Hiện trạng tan hoang của ngôi nhà sau vụ hỏa hoạn

Ngôi nhà Lang, với tuổi thọ hơn 100 năm, của gia đình quan Lang nhà bà Hà Thị Lợi thuộc địa phận Mường Chậm, huyện Tân Lạc, Hòa Bình là một công trình kiến trúc nguyên bản của nhà Lang, tầng lớp cao nhất trong xã hội người Mường.

Công trình này được gia đình lưu giữ qua nhiều đời, và được Bảo tàng Mường bảo tồn như một hiện vật văn hóa giá trị nhất nay chỉ còn lại bộ khung cột. Đau lòng hơn, công sức của những người làm công tác bảo tồn cũng bị phủi sạch.

Bởi gần 200 hiện vật được lưu giữ bên trong, tái hiện nguyên bản đời sống sinh hoạt của nhà Lang, bao gồm: bộ cồng chiêng, bộ sưu tập súng săn, bộ sưu tập đồ đồng sinh hoạt gồm: sanh, ninh, mâm, chậu, nồi các cỡ, đèn đồng; các loại đồ gốm: bát, đĩa, bình, lọ; các loại đồ gia dụng mây tre đan, rương, chăn, gối... mà Bảo tàng Mường sưu tầm trong thời gian gần 15 năm cũng đã bị thiêu hủy toàn bộ.

Những người gây nên đám cháy hiện vẫn ung dung trốn chạy trách nhiệm, bởi nhân viên Bảo tàng không đủ sức giữ họ lại. Trước khung cảnh tan hoang của ngôi nhà Lang trăm tuổi, cán bộ Bảo tàng chỉ biết ngậm ngùi, ngán ngẩm trước thái độ và hành vi ứng xử của con người đối với các giá trị di sản văn hóa.

Tuy nhiên, cũng cần bàn đến gốc rễ của vấn đề. Tai nạn này cũng đã cho thấy một hiện thực là rất nhiều người chỉ biết trầm trồ, thưởng ngoạn di sản văn hóa; trong các bảo tàng đều có để bảng "cấm sờ vào hiện vật" nhưng lại thiếu những thông điệp kêu gọi, hướng dẫn đóng góp hay gìn giữ và bảo tồn các hiện vật văn hóa của dân tộc.

Chính sự mù mờ này đã dẫn đến nghịch lý: Trong khi những người làm công tác bảo tồn văn hóa ngày đêm miệt mài gìn giữ, thì sự "vô tư” của một số người đã khiến những công trình, hiện vật được lưu giữ dễ dàng biến thành mây khói.