Còn Xuân, còn rượu với thơ…

Người Việt am hiểu khá kỹ về rượu, biết lảm nhiều loại men để nấu nhiều loại rượu. Rượu còn được ngâm với nhiều loại động thực vật để tạo nên rượu rắn, tắc kè, bìm bịp, cá ngựa, rượu chuối hột, táo mèo, mơ, ba kích…

Đất nước lại có rất nhiều lễ hội trải suốt năm là yếu tố “tạo điều kiện” cho rượu được ưa chuộng như một yếu tố không thể thiếu.

Việc sử dụng rượu trong đời sống của người Việt đã được nâng lên thành nghi lễ. Những ngày giỗ, lễ, Tết, rượu xuất hiện với tư cách “vô tửu bất thành lễ”.

Người Việt còn có quan điểm rất riêng về việc uống rượu khi nào và uống với ai, không phải mùa nào cũng đáng để thưởng thức rượu.

Chẳng hạn với mùa Hè, gần như không có một áng văn chương nào ca ngợi hay bàn tới việc uống rượu. Nhưng những mùa khác thì ắt hẳn là có.

Với mùa Xuân, chén rượu là chén chúc mừng năm mới, chúc mừng sự sinh sôi nảy nở. Tản Đà viết trong bài Ngày xuân thơ rượu: “Trời đất sinh ra rượu với thơ/ Không thơ không rượu sống như thừa/ Còn thơ còn rượu còn xuân mãi/ Còn mãi xuân còn rượu với thơ”.

Mùa Thu thường được coi là mang lại cảm hứng nhiều hơn cả cho nghệ sĩ. Một chút men rượu làm lòng người lâng lâng hòa hợp cùng những khoảnh khắc bâng khuâng của đất trời, của gió heo may, của lá vàng ngập lối, của mặt nước long lanh với bờ xa sương khói. Nguyễn Khuyến trong chùm thơ thu ắt hẳn vì thế mà đã dành riêng một bài với nhan đề Thu ẩm với hai câu kết: “Rượu tiếng rằng hay hay chả mấy/ Độ dăm ba chén đã say nhè”.

Với mùa đông, chén rượu làm lòng người ấm áp hơn, góp phần chống lại cái rét khắc nghiệt. Chén rượu trong những cuộc sum vầy mùa Đông khiến người với người gần nhau hơn. Một tác phẩm cổ Trung Hoa là U mộng ảnh có đoạn: “Mưa mùa xuân nên đọc sách, mưa mùa hè nên đánh cờ, mưa mùa thu nên lục đồ trong hòm rương cũ ra xem, mưa mùa đông nên uống rượu”. Trong văn học Việt Nam, thi phẩm uống rượu mùa đông nổi tiếng nhất có lẽ là bài Uống rượu với Tản Đà của thi sĩ Trần Huyền Trân: “Cụ hâm rượu nữa đi thôi/ Be này chừng sắp cạn rồi còn đâu/ Rồi lên ta uống với nhau/ Rót đau lòng ấy vào đau lòng này”.

Như vậy, sau việc nên uống rượu vào thời điểm nào, người Việt cũng ý thức sâu sắc về việc uống rượu với ai. Rượu cần phải uống với người tri âm tri kỷ, người hiểu mình, và ngược lại mình cũng hiểu người. Chẳng thế mà khi Dương Khuê mất, Nguyễn Khuyến đã viết: “Rượu ngon không có bạn hiền/ Không mua không phải không tiền không mua”. Người tri âm đã không còn, chén rượu nâng một mình thấy lòng lẻ loi đắng đót. Trong một trường hợp khác, khi bĩ cực, phẫn chí mà phải mượn rượu quên sầu hoặc nói lên chí khí hoài bão, người uống rượu cũng muốn hướng lòng về một tri kỷ. Nói như thế để thấy việc uống rượu trong sự sẻ chia với một tha nhân là vô cùng quan trọng. Đó chính là trường hơp Nguyễn Vỹ với Gửi Trương Tửu: “Cho nên tôi buồn không biết mấy/ Đời còn nhố nhăng ta chịu vậy/ Ngồi buồn lấy rượu uống say sưa/ Bậc chí thành say mấy cũng vừa”.

Các bậc danh sĩ đất Việt, những thi nhân nổi tiếng từ xưa đến nay hầu như ít nhiều đều bàn đến rượu trong thơ, nhờ rượu mà bày tỏ tâm sự hoặc một phần cốt cách. Nguyễn Trãi trong Quốc âm thi tập có không ít những câu về rượu, bộc lộ tình yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống tha thiết: “Đêm thanh hớp nguyệt nghiêng chén/ Ngày vắng xem hoa bợ cây”. Đại thi hào Nguyễn Du cũng có nhiều câu thơ chữ Hán tuyệt hay về rượu: “Phù thế kỷ kinh tang lỗ biến/ Sàng đầu y cựu tửu doanh tôn” (Trăm năm thay đổi cuộc đời/ Chỉ mong chai rượu không vơi đầu giường), hay “Sinh tiền bất tận tôn trung tửu/ Tử hậu thùy kiêu mộ thượng bôi” (Sống không cạn chén trên đời/ Chết rồi xuống mộ ai người tưới cho). Một nhân vật khác là Nguyễn Công Trứ có sở thích du sơn ngoạn thủy với bầu rượu túi thơ, đi chơi không bao giờ thiếu rượu bên mình: “Khi ca khi tửu khi cắc khi tùng/ Không Phật không tiên không vướng tục”.

Và rượu không chỉ là đặc quyền của nam nhân văn sĩ bởi bà chúa thơ Nôm Hồ Xuân Hương đã viết: “Chén rượu hương đưa say lại tỉnh/ Vầng trăng bóng xế khuyết chưa tròn”.

Sang đến thể kỷ XX, danh nhân văn hóa thế giới, Chủ tịch Hồ Chí Minh có không ít những câu thơ về rượu: Khi thì rượu xuất hiện trong một sự phủ định “Trong tù không rượu cũng không hoa” (Ngắm trăng). Khi thì rượu xuất hiện trong một sự tràn đầy khoáng đạt hào sảng: “Non xanh nước biếc tha hồ dạo/ Rượu ngọt chè tươi mặc sức say” (Cảnh rừng Việt Bắc).

Trong những nhà thơ của phong trào Thơ mới, Nguyễn Bính có lẽ là người đưa rượu vào thơ nhiều nhất. Trong 272 bài thơ viết trước 1945 của ông, thống kê được 51 lần chữ “rượu” xuất hiện và 45 lần chữ “say” xuất hiện. Đại đa số những lần xuất hiện rượu trong thơ Nguyễn Bính đều gắn với nỗi buồn của thân phận, của tình yêu, của sự trôi dạt. Nói như thế nghĩa là rượu đối với Nguyễn Bính như một người bạn của sự chia sẻ: “Chị ơi Tết đến em mua rượu/ Em uống cho say đến não nùng/ Uống say cười vỡ ba gian gác/ Ném cái chung tình xuống đáy sông” (Xuân tha hương).

Đặc biệt trong văn chương và rượu là chuyện uống rượu với vợ. Tri âm tri kỷ khi ấy không phải là văn nhân nam sĩ với nhau mà chính là bạn đời nâng khăn sửa túi. Ở văn xuôi, đó chính là những trang tùy bút trong Thương nhớ mười hai của Vũ Bằng khi viết về những kỷ niệm với người vợ Nguyễn Thị Quỳ đã khuất: “Bây giờ, đâu còn những cốc rượu, những đêm rút bất say sưa như thế nữa? Đâu còn những chén hạt mít vợ mời chồng nhấp men tình?”. Với thơ, đó là bài Uống rượu với chồng của Nguyễn Lam Điền: “Thì mình cứ rót em say/ Tựa vào hơi ấm mà bay một lần/ Đất xa tạt xuống trời gần/ Chung chiêng cả mấy mươi lần thế gian”.

Đối với người Việt, rượu có thể gắn với một nghi lễ, rượu có thể gắn với sự sẻ chia tâm tình, rượu có thể bộc lộ một nhân sinh quan, hoặc rượu có thể bộc bạch nỗi niềm thời thế, rượu có thể sẻ chia những vui buồn của kiếp người, rượu cũng có thể là sự hưởng thụ mang tính cá nhân.

Tin rằng mỗi người Việt đều tự chọn một cách uống rượu thật đẹp…