Bước tiến của thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Thị trường trái phiếu doanh nghiệp được xem là một kênh dẫn vốn trung và dài hạn quan trọng cho nền kinh tế. Mặc dù hoạt động phát hành trái phiếu doanh nghiệp từ đầu năm 2023 đến nay đã có những dấu hiệu hồi phục, song thị trường trái phiếu doanh nghiệp phát triển vẫn còn đặt ra nhiều thách thức.

Tính đến ngày 30/6/2023, dư nợ toàn thị trường trái phiếu doanh nghiệp (bao gồm cả trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ) mới đạt giá trị khoảng 13% so với GDP. Trong khi đó, mục tiêu đặt ra đến năm 2025 tổng dư nợ thị trường trái phiếu doanh nghiệp bằng khoảng 47% GDP, trong đó dư nợ trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ chiếm khoảng 20% GDP.

Theo bà Vũ Thị Chân Phương - Chủ tịch Ủy ban Chứng khoán Nhà nước, sự phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp trong thời gian vừa qua đã bộc lộ những hạn chế, bất cập. Một số doanh nghiệp đã phát hành trái phiếu sai mục đích, vi phạm pháp luật bị cơ quan chức năng xử lý. Sản xuất, kinh doanh gặp khó khăn, một số DN đã giãn nợ, kéo dài thời hạn trái phiếu ảnh hưởng đến phát hành trái phiếu riêng lẻ, gây bất ổn trên thị trường tài chính.

Để thúc đẩy phát triển thị trường trái phiếu doanh nghiệp, thời gian gần đây Chính phủ, Bộ Tài chính, Ủy ban Chứng khoán Nhà nước đã nỗ lực, kịp thời đưa ra những giải pháp để tháo gỡ các vướng mắc, khó khăn, xử lý các bất cập, hạn chế. Bộ trưởng Bộ Tài chính Hồ Đức Phớc khẳng định, việc đưa hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vào vận hành là rất cần thiết, sẽ giúp tăng thanh khoản thị trường, đồng thời giúp cơ quan quản lý, thành viên thị trường, nhà đầu tư có thêm thông tin về thị trường từ sơ cấp đến thức cấp, từ đó đưa ra các chính sách về quản lý, phát triển thị trường cũng như đưa ra các quyết định đầu tư phù hợp hơn.

“Thị trường trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ phát triển lành mạnh, ổn định, hiệu quả, minh bạch và bền vững, sẽ góp phần tạo ra một nền tài chính đa dạng, hỗ trợ doanh nghiệp huy động vốn trung và dài hạn giảm sự phụ thuộc quá nhiều vào kênh tín dụng ngân hàng”, Bộ trưởng Hồ Đức Phớc khẳng định.

Theo đánh giá của ông Nguyễn Quang Thuân - Chủ tịch, Tổng giám đốc Công ty CP FiinGroup, việc ra đời hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ là một bước tiến quan trọng, góp phần giải quyết 4 vấn đề lớn của thị trường hiện nay:

Thứ nhất, việc giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ tập trung với các yêu cầu kê khai thông tin tổ chức phát hành, kê khai lô trái phiếu đó… sẽ góp phần cải thiện tính minh bạch thông tin và làm cơ sở cho nhà đầu tư quyết định đầu tư và chịu trách nhiệm đối với khoản đầu tư của mình.

Nghị định 65/2022/NĐ-CP của Chính phủ yêu cầu nhà đầu tư cá nhân chuyên nghiệp phải cam kết và tự chịu trách nhiệm cho các quyết định đầu tư, khi hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vận hành sẽ tạo cơ sở cho nhà đầu tư tự tin ký cam kết, hoặc giao dịch thứ cấp trên sàn giao dịch.

Thực tế, chứng khoán là trái phiếu không có tính thanh khoản cao như cổ phiếu, bởi nhà đầu tư mua trái phiếu chủ yếu là để nắm giữ đợi đến ngày đáo hạn để hưởng thu nhập có tính cố định. Trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ được giao dịch tập trung từng bước sẽ góp phần giúp thị trường xác định trái phiếu cũng là một sản phẩm chứng khoán, chứ không phải giống như một khoản tiền gửi tiết kiệm, nhà đầu tư sẽ có một tâm thế chấp nhận rủi ro với kỳ vọng lãi suất hay lợi tức, khi đó cũng tương tự giống như việc đầu tư cổ phiếu.

Thứ hai, trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ lên sàn giao dịch tập trung sẽ thuận lợi hơn, không phải qua các thủ tục tìm kiếm bên mua - bên bán theo hình thức khá thủ công hiện nay khi giao dịch trên các nền tảng của các công ty chứng khoán. Giá trị giao dịch trái phiếu thường lớn, việc giao dịch phân tán ở nhiều công ty chứng khoán sẽ không tối ưu cho việc khớp lệnh trực tiếp, giao dịch tập trung sẽ hạn chế tình trạng nhiều trái phiếu của các doanh nghiệp rất tốt hay rủi ro thấp nhưng nhà đầu tư lại bán tháo như thời gian vừa qua.

Thứ ba, sẽ góp phần tạo đường cong lãi suất cho từng trái phiếu tùy theo mức xếp hạng tín nhiệm hay đánh giá chất lượng trái phiếu của thị trường, tùy theo kỳ hạn của trái phiếu, khi đó giá trái phiếu được hình thành và có thể có mức lợi tức (yield) khác so với mức lãi suất danh nghĩa (coupon) ban đầu. Chẳng hạn, một doanh nghiệp ban đầu phát hành trái phiếu với lãi suất 10%, nếu doanh nghiệp có sự cải thiện về chất lượng tín dụng, hoặc cải thiện mức xếp hạng tín nhiệm, dần dần mức lợi tức sẽ có thể giảm thấp hơn 10%, khi đó giá niêm yết của trái phiếu sẽ cao hơn mệnh giá ban đầu. Ngược lại, nếu doanh nghiệp yếu đi thì lợi tức trái phiếu sẽ tăng lên và làm cho giá trái phiếu giảm đi.

Trái phiếu là sản phẩm đầu tư thường có rủi ro thấp hơn cổ phiếu niêm yết, nhưng khi một DN phát hành chậm thanh toán trái phiếu (vỡ nợ), thì giá trái phiếu sẽ giảm sâu và trong nhiều trường hợp có thể mất tới 80-90% giá trị. Khi các doanh nghiệp tham gia thị trường trái phiếu doanh nghiệp cũng tức là đánh đổi giữa khai thác giá trị từ thị trường và những tổn thất có thể đến. Do đó, việc quản trị rủi ro tài chính sẽ trở nên cực kỳ quan trọng với doanh nghiệp, thậm chí hơn nhiều so với việc làm sao để tránh rơi vào nợ xấu trên hệ thống thông tin tín dụng (CIC) của Ngân hàng Nhà nước.

Thứ tư, việc hình thành đường cong lãi suất trái phiếu sẽ giải quyết vấn đề định giá trái phiếu, điều này rất cần thiết cho các định chế đầu tư nhằm phục vụ công tác quản trị rủi ro, báo cáo và tuân thủ. Bởi mỗi khoản đầu tư cần xác định được lãi - lỗ thay vì chỉ dựa trên mệnh giá và lãi danh nghĩa nhận được. Việc hình thành công cụ định giá trái phiếu cũng sẽ góp phần mở rộng cơ sở nhà đầu tư, bao gồm cả các định chế tài chính nước ngoài tham gia vào thị trường trái phiếu doanh nghiệp.

Điều quan trọng khi đưa hệ thống giao dịch trái phiếu doanh nghiệp riêng lẻ vào vận hành là, thông qua việc kê khai và giao dịch tập trung sẽ góp phần xác định và quản lý tốt hơn thông tin trái chủ, góp phần bảo đảm quyền lợi cho nhà đầu tư một cách nhanh chóng, rõ ràng, thay vì để các trái phiếu giao dịch trôi nổi trên thị trường khi xác định người thụ hưởng phải mất thời gian khảo sát và báo cáo. Đồng thời, chuẩn hóa danh tính trái chủ cũng sẽ làm tiền đề cho các sản phẩm và công cụ đầu tư khác liên quan được chứng khoán hóa từ các sản phẩm trái phiếu này, hoặc làm cơ sở để phục vụ các giao dịch thế chấp hay đảm bảo trên thị trường vốn.