Bà Trương Mỹ Lan trước “cánh cửa” Nghị quyết 03/2025: Liệu có cơ hội thoát án tử?

Ngày 1/11/2025, Nghị quyết số 03/2025/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TAND Tối cao chính thức có hiệu lực, hướng dẫn việc chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân theo quy định tại khoản 2 và khoản 3, điều 4 của Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Bộ luật Hình sự số 86/2025/QH15.

Theo đó, người bị kết án tử hình trước ngày 1/7/2025 nhưng chưa thi hành án có thể được xem xét chuyển sang tù chung thân nếu đáp ứng một trong ba nhóm điều kiện: mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối (có xác nhận y khoa chuyên sâu); bị kết án tử hình về tám tội danh cụ thể - trong đó có tội tham ô tài sản và tội nhận hối lộ hoặc bị kết án về các tội ma túy với điều kiện phạm tội ở mức độ thấp, không chủ mưu, cầm đầu.

Nghị quyết quy định rõ, việc chuyển hình phạt không mang tính đương nhiên mà phải do Chánh án TAND Tối cao quyết định bằng văn bản, sau khi rà soát hồ sơ và xác định người bị kết án đáp ứng đầy đủ các điều kiện. Hồ sơ được gửi về TAND Tối cao trong vòng 3 ngày làm việc sau khi hoàn tất, và sau khi có quyết định, tòa sơ thẩm phải ra quyết định thi hành án tù chung thân trong vòng 7 ngày.

Bà Trương Mỹ Lan là nhân vật trung tâm trong vụ án kinh tế - tài chính lớn nhất từ trước đến nay, liên quan đến sai phạm nghiêm trọng tại Ngân hàng TMCP Sài Gòn (SCB).

Tháng 4/2024, TAND TP.HCM tuyên án sơ thẩm giai đoạn 1, phạt bà Trương Mỹ Lan tử hình về tội “Tham ô tài sản” - mức hình phạt cao nhất trong ba tội danh bị truy tố, gồm “Tham ô tài sản”, “Đưa hối lộ” và “Vi phạm quy định về cho vay trong hoạt động của tổ chức tín dụng”.

Đến tháng 12/2024, TAND Cấp cao tại TP.HCM xử phúc thẩm, giữ nguyên bản án tử hình. Bà Lan bị xác định chiếm đoạt số tiền đặc biệt lớn - hơn 304.000 tỷ đồng thông qua việc chỉ đạo thao túng hoạt động của SCB, sử dụng hàng trăm pháp nhân và cá nhân để hợp thức hóa dòng tiền.

Trong giai đoạn 2 của đại án Vạn Thịnh Phát, ngày 17/10/2024, bà Lan tiếp tục bị tuyên tù chung thân về các tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản”, “Rửa tiền” và “Vận chuyển trái phép tiền tệ qua biên giới”. Tuy nhiên, do án tử hình ở giai đoạn 1 đã có hiệu lực, hình phạt tổng hợp vẫn là tử hình.

Đến phiên phúc thẩm tháng 4/2025, TAND Cấp cao tại TP.HCM giảm án “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” từ chung thân xuống 20 năm tù, nhưng không làm thay đổi hình phạt tổng hợp. Như vậy, đến nay, bản án tử hình của bà Trương Mỹ Lan đã có hiệu lực pháp luật và chưa được thi hành.

Theo Nghị quyết 03/2025, tội “Tham ô tài sản” mà bà Trương Mỹ Lan bị tuyên án tử hình nằm trong nhóm tội danh được xem xét chuyển hình phạt. Về nguyên tắc, điều này mở ra một cơ hội pháp lý để bà có thể được chuyển từ án tử hình sang tù chung thân.

Tuy nhiên, việc chuyển hình phạt không mang tính tự động mà phụ thuộc vào nhiều yếu tố: hồ sơ, tình tiết giảm nhẹ, vai trò trong vụ án, cũng như đánh giá của Chánh án TAND Tối cao. Đặc biệt, trong các vụ án kinh tế nghiêm trọng, vai trò chủ mưu, cầm đầu là yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc xem xét giảm án.

Trong vụ Vạn Thịnh Phát, cơ quan tố tụng xác định bà Lan giữ vai trò chủ chốt, điều hành và chi phối toàn bộ hoạt động phạm tội, chỉ đạo cấp dưới lập hàng trăm công ty “sân sau” để thao túng dòng tiền của SCB. Đây là tình tiết khiến khả năng xem xét chuyển hình phạt trở nên rất hạn chế.

Mặt khác, mặc dù trong giai đoạn phúc thẩm, bà Lan được ghi nhận đã hợp tác, khắc phục một phần hậu quả và có thái độ khai báo thành khẩn hơn, song vẫn chưa đủ cơ sở để đánh giá rằng bà đáp ứng điều kiện “đặc biệt” được chuyển hình phạt theo quy định.

Theo các chuyên gia pháp lý, Nghị quyết 03/2025 thể hiện chính sách hình sự mang tính nhân đạo, hướng đến việc xem xét khoan hồng trong những trường hợp đặc biệt. Tuy nhiên, đối với những vụ án có tính chất đặc biệt nghiêm trọng, gây thiệt hại đặc biệt lớn và người phạm tội giữ vai trò chủ mưu, việc áp dụng là rất chặt chẽ và hầu như không có tiền lệ.

Hiện tại, chưa có quyết định hay hồ sơ nào được công bố cho thấy bà Trương Mỹ Lan được TAND Tối cao xem xét chuyển hình phạt. Việc này, nếu được tiến hành, sẽ phải qua quy trình rà soát và đánh giá kỹ lưỡng của cơ quan có thẩm quyền, trước khi Chánh án TAND Tối cao ra quyết định bằng văn bản.

Như vậy, dù về mặt lý thuyết, bà Trương Mỹ Lan thuộc nhóm tội danh được xem xét, nhưng trên thực tế, cơ hội để thoát án tử vẫn rất mong manh. Nghị quyết 03/2025 mở ra một “cánh cửa pháp lý”, song việc bước qua cánh cửa đó phụ thuộc hoàn toàn vào kết quả xem xét của Tòa án Tối cao và khả năng đáp ứng đầy đủ các điều kiện khắt khe theo quy định.