Bánh ngào xứ Nghệ, hơn cả một loại thức ăn

Từ ngày bà mất, thấm thoát đã gần 20 năm, gia đình tôi vẫn giữ truyền thống làm bánh ngào để cúng lễ. Theo thời gian, bánh ngào không chỉ là món ăn được chế biến trong những lúc nông nhàn, mà còn có mặt trong nhiều nghi lễ truyền thống của người Việt.

Chẳng thế mà quê tôi có câu ca:

"À ơi hoa bưởi hương đưa

Bánh ngào ngọt lịm chờ anh thưa một lời"

Nếu ở miền Bắc có bánh trôi chay, thì ở xứ Nghệ quê tôi có bánh ngào đường. Bánh ngào khác với bánh trôi ở chỗ dùng mật mía để nấu là chủ yếu, viên bánh to gấp bốn năm lần bánh trôi. Bánh trôi được người dân xứ Bắc sử dụng chủ yếu ngày hàn thực mùng 3 tháng 3. Còn bánh ngào thì ngoài việc dùng để thay thế bánh trôi trong ngày mùng 3 tháng 3, dân quê tôi còn sử dụng loại bánh ngọt ngào này để cúng giao thừa, cầu mong một năm mọi việc hanh thông.

Được làm từ bột nếp, mật mía, gừng và ít lạc để nguyên hạt, bánh ngào mang dư vị đặc biệt, cuốn hút người ăn. Theo lời bà ngoại tôi thì tên của bánh có nơi gọi là “ngào”, vốn là một động từ gần nghĩa với “nhào” trong “nhào nặn” khi làm ra bánh. Để làm nên chiếc bánh này, phải tốn công ngào đều cho bột dẻo nhuyễn, nên lấy động tác ấy để đặt tên cho bánh. Nhưng cũng cùng loại bánh ấy, có nơi lại gọi là bánh mật, do bánh sau khi được nặn xong sẽ được luộc qua, vớt ra và thả ngập trong mật mía.

Cách nấu bánh ngào mật mía theo chia sẻ của mẹ tôi thì phải chọn được mật sao cho vàng óng, không chua cũng không khét. Bánh ngào sẽ càng tuyệt vời khi hòa quyện với hương thơm của hoa bưởi, lá dứa và gừng. Nếp phải là loại thơm dẻo, bột nhồi thì không được quá khô hoặc quá ướt. Nhân bánh là đậu xanh đồ lên giã mịn, trộn với đường. Ở một số vùng, người ta cho thêm thịt quay vào nhân để tạo cảm giác khác lạ.

Người Việt Nam xưa thường có câu “Đẹp vàng son, ngon mật mỡ”, rồi lại có câu “Anh thưa với mẹ cùng cha/ Nếp mà lộn tẻ, lựa ra hay đừng?” hàm chỉ những sản vật như mật mía, lúa nếp là những thức quý giá trong nhà. Do đó, người dân quê tôi phải có dịp lễ lạt, cúng đơm mới mang những sản vật ấy ra mà làm nên những món ăn dâng cúng tổ tiên, ông bà.

Bánh ngào được tỉ mỉ múc ra từng bát nhỏ, vừa ăn vừa thổi mới cảm nhận được hết hương vị. Những ngày đầu năm mới, khi trời còn rét, được ngồi quây quần cùng gia đình, cảm nhận vị bùi của nhân, thơm dẻo của nếp hòa quyện cùng vị ngọt vừa đậm vừa thanh lại thơm nồng của mật và gừng, thấy ấm áp đến lạ lùng!

Giờ đời sống khấm khá, thời gian rảnh rỗi, dân quê tôi có thể làm món bánh này bất cứ lúc nào thích ăn. 

Hơn cả một loại thức ăn, bánh ngào đã gửi gắm biết bao tâm tình của những người con xa xứ...