Vốn nhà nước: Thắt chặt đầu ra lẫn đầu vào

Dự thảo Nghị định về đầu tư vốn nhà nước có nhiều quy định chặt chẽ, theo hướng thắt cả đầu ra lẫn đầu vào.

Để chấn chỉnh hoạt động đầu tư trái ngành của các doanh nghiệp nhà nước, Bộ Tài chính đang soạn thảo Dự thảo Nghị định về đầu tư vốn nhà nước vào doanh nghiệp và quản lý tài chính đối với doanh nghiệp do Nhà nước làm chủ sở hữu.

10% vốn chủ sở hữu cho lĩnh vực nhạy cảm

Tập đoàn Dầu khí đầu tư ngoài ngành sang lĩnh vực chứng khoán.

Theo Dự thảo, “doanh nghiệp chỉ được đầu tư, góp vốn vào ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty chứng khoán mỗi lĩnh vực một doanh nghiệp. Mức vốn đầu tư vào từng lĩnh vực này không vượt quá 10% vốn điều lệ của tổ chức nhận góp vốn, nhưng tổng mức vốn đầu tư vào các lĩnh vực này không vượt quá 10% vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp”. Dự thảo cũng nêu rõ, nếu trong cùng tập đoàn, tổng công ty, công ty mẹ có công ty con cùng đầu tư vào các lĩnh vực nêu trên thì tổng mức vốn góp của công ty mẹ và các công ty con không vượt quá mức 15% vốn điều lệ của tổ chức nhận góp vốn.

Trường hợp đặc biệt có nhu cầu đầu tư vượt quá quy định này, doanh nghiệp phải trình Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định. Nếu doanh nghiệp có mức vốn đầu tư ra ngoài vượt quá mức quy định trong Dự thảo hoặc đã đầu tư góp vốn vào quỹ đầu tư mạo hiểm, quỹ đầu tư chứng khoán thì phải có phương án cơ cấu lại mức đầu tư theo nguyên tắc bảo toàn vốn. Trường hợp thực hiện phương án cơ cấu lại mức đầu tư theo quy định mà không bảo toàn được vốn đầu tư, doanh nghiệp được duy trì mức đầu tư và thực hiện trích lập dự phòng tổn thất về đầu tư, đồng thời báo cáo chủ sở hữu để theo dõi, giám sát.

Theo quy định cũ (Nghị định 09/2009/NĐ-CP), công ty nhà nước được phép đầu tư trái ngành tối đa 30% tổng vốn đầu tư. Riêng đầu tư góp vốn vào các lĩnh vực ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán thì không được vượt quá 20% vốn điều lệ của tổ chức nhận góp vốn.

Ban soạn thảo cho rằng, tỉ lệ đầu tư vào những lĩnh vực nhạy cảm, rủi ro là vẫn “trong giới hạn cho phép”. Tuy nhiên, theo Báo cáo tình hình sản xuất kinh doanh của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước của Đảng ủy khối doanh nghiệp Trung ương mới đây, có đến 21/31 doanh nghiệp, ngân hàng đầu tư ra ngoài ngành nghề kinh doanh chính với tổng số vốn hơn 22.590 tỉ đồng. Trong số 6 doanh nghiệp đầu tư ngoài ngành trên 1.000 tỉ đồng, Tập đoàn Dầu khí dẫn đầu với 6.690 tỉ đồng, chiếm 3,76% vốn điều lệ. Tập đoàn Cao su xếp thứ hai với 3.700 tỉ đồng nhưng chiếm tới 19,8% vốn điều lệ. Tập đoàn Điện lực đầu tư ngoài ngành 2.100 tỉ đồng, chiếm 2,8% vốn điều lệ.

Lĩnh vực được các doanh nghiệp chuộng rót vốn nhất là tài chính, ngân hàng, bảo hiểm với 13 đơn vị, tổng vốn hơn 10.700 tỉ đồng. Trong đó dẫn đầu là Tập đoàn Dầu khí với 5.636 tỉ đồng. Ngoài ra, còn có 13 đơn vị đầu tư vào lĩnh vực chứng khoán với tổng vốn gần 1.300 tỉ đồng. Có 8 đơn vị đầu tư vào bất động sản, khu công nghiệp, xây lắp với tổng vốn hơn 3.754 tỉ đồng. Trong đó nhiều nhất là Tập đoàn Công nghiệp Cao su với hơn 1.500 tỉ đồng. Báo cáo cũng cho biết, hầu hết các đơn vị đều không đạt giá trị về đầu tư, bình quân chỉ đạt 60-70% kế hoạch. Đáng chú ý là giá trị đầu tư của Tổng Công ty Hàng không mới đạt 39% kế hoạch, Tổng Công ty Xi măng là 49% và Sông Đà 59%.

Thay vốn điều lệ = vốn chủ sở hữu

Gần đây, việc các tập đoàn, tổng công ty dựa vào danh “Nhà nước” để huy động vốn rồi vung tiền đầu tư dàn trải không còn là chuyện hiếm. Và hệ quả là, trong một số trường hợp các ngân hàng Việt Nam đã phải chịu nợ xấu khổng lồ. Theo Ban soạn thảo, tỉ lệ bình quân vốn huy động của các tập đoàn, tổng công ty nhà nước năm 2010 mới chỉ bằng 1,5 lần vốn chủ sở hữu. Tuy nhiên, xét từng doanh nghiệp, vẫn còn những tập đoàn, tổng công ty nhà nước huy động trên 20 lần vốn chủ sở hữu. Tỉ lệ số tập đoàn, tổng công ty nhà nước huy động vượt mức quy định (năm 2010) là 25% trên tổng số các tập đoàn, tổng công ty nhà nước (24/95).

Vì vậy, để các doanh nghiệp được phép huy động đúng với thực lực tình hình tài chính tại thời điểm huy động vốn, Dự thảo quy định: “Các doanh nghiệp được quyền chủ động huy động vốn phục vụ sản xuất kinh doanh đảm bảo hệ số an toàn nợ phải trả trên vốn chủ sở hữu của doanh nghiệp không vượt quá 3 lần. Đối với doanh nghiệp có nhu cầu huy động vốn vượt quy định thì phải báo cáo chủ sở hữu xem xét, quyết định trên cơ sở các dự án huy động vốn phải bảo đảm khả năng trả nợ và có hiệu quả”.

Về tiêu chí để xác định mức huy động vốn tối đa của doanh nghiệp. Trước đây, theo quy định tại Nghị định số 09/2009/NĐ-CP của Chính phủ về quản lý tài chính đối với công ty nhà nước và quy định hiện hành đối với công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Nhà nước làm chủ sở hữu, các doanh nghiệp được huy động vốn tối đa không quá 3 lần vốn điều lệ. Các doanh nghiệp có nhu cầu huy động vượt quá 3 lần vốn điều lệ phải báo cáo chủ sở hữu xem xét, quyết định. Tuy nhiên, việc sử dụng tiêu chí là vốn điều lệ để khống chế mức huy động vốn có những bất hợp lý.

Chẳng hạn, thông thường, vốn điều lệ luôn cao hơn vốn chủ sở hữu tại doanh nghiệp (nhiều doanh nghiệp trước đây có mức vốn điều lệ gấp hơn 2 lần vốn chủ sở hữu). Vì vậy, việc sử dụng vốn điều lệ để khống chế mức huy động vốn tối đa sẽ làm cho mức dư nợ vay của doanh nghiệp càng vượt xa khả năng thanh toán của doanh nghiệp, trong khi phạm vi trách nhiệm hữu hạn của doanh nghiệp lại là vốn của chủ sở hữu đầu tư tại doanh nghiệp. Không ít doanh nghiệp sản xuất kinh doanh kém đã làm mất vốn nhà nước, sau quá trình hoạt động vốn chủ sở hữu thấp hơn vốn điều lệ. Nếu cho những doanh nghiệp này được huy động vốn trên mức vốn điều lệ thì sẽ không đảm bảo được khả năng trả nợ. Vì vậy, Dự thảo đã lấy tiêu chí là vốn chủ sở hữu để khống chế mức huy động vốn của doanh nghiệp.

Ngoài các quy định trên, Dự thảo cũng quy định rõ các hình thức đầu tư; điều kiện đầu tư vốn; thẩm quyền quyết định đầu tư và việc quản lý vốn nhà nước đầu tư kinh doanh tại các doanh nghiệp