 |
Ngày 18/12/2012, Nữ hoàng Elizabeth II của Anh nhìn lên và vẫy tay chào các nhân viên của Văn phòng Ngoại giao và Khối thịnh vượng chung khi họ đến London - Ảnh: AP/ Alastair Grant Pool |
Theo AP sáng 9/9, Hoàng gia Anh thông báo bà từ trần tại Lâu đài Balmoral - nơi ở mùa hè của bà tại Scotland, nơi các thành viên của gia đình hoàng gia đã trở về bên bà khi sức khỏe của bà ngày càng suy yếu. Tang lễ sẽ được tổ chức sau 10 ngày để tang chính thức và lá cờ trên Cung điện Buckingham đã được hạ xuống lưng chừng cột, bày tỏ sự tiếc thương khi triều đại của Elizabeth đệ nhị kết thúc.
Là mối liên hệ với thế hệ đã chiến đấu trong Thế chiến thứ hai gần như đã biến mất, Nữ hoàng Elizabeth II là quốc vương duy nhất mà hầu hết người Anh từng biết. Con trai 73 tuổi của bà, Thái tử Charles sẽ trở thành vua và công bố tên là Vua Charles III. Người vợ thứ hai của Charles, Camilla, sẽ được gọi là Queen consort - tức Vương hậu (không phải Hoàng hậu, vì bà là người vợ thứ hai). Hồi tháng 2/2022, Nữ hoàng tuyên bố rằng bà muốn Camilla được biết đến với cái tên "Vương hậu" khi con trai bà trở thành vua. Điều này đã loại bỏ một dấu chấm hỏi về vai trò của người phụ nữ mà một nhiều người cho rằng đã có lỗi trong cuộc hôn nhân tan vỡ của Charles với Công nương Diana.
Tác động của sự mất mát của Elizabeth II sẽ rất lớn và không thể đoán trước, đối với cả quốc gia và chế độ quân chủ, một thể chế mà bà đã giúp ổn định và hiện đại hóa trong nhiều thập niên có nhiều biến đổi xã hội to lớn, bên cạnh các vụ bê bối gia đình hoàng gia.
Tình cảm của công chúng dành cho Nữ hoàng đã giúp duy trì sự ủng hộ của thần dân Anh đối với chế độ quân chủ trong các vụ bê bối. Charles nói về cái chết của người mẹ: “Đây là khoảnh khắc đau buồn lớn nhất đối với tôi và tất cả các thành viên trong gia đình tôi” và khẳng định: "Tôi biết sự mất mát của bà sẽ được đón nhận với sự tiếc thương của nhiều người tại Vương quốc và Khối thịnh vượng chung".
 |
Nữ hoàng Elizabeth II của Anh mỉm cười khi tiếp Tổng thống Thụy Sĩ Ignazio Cassis và phu nhân Paola Cassis trong buổi tiếp kiến tại Lâu đài Windsor ở Windsor, Anh, ngày 28/4/2022 - Ảnh AP/Dominic Lipinski |
Việc thay đổi biểu tượng quân chủ của Vương quốc Anh diễn ra vào thời điểm khó khăn của đất nước, khi vừa có tân thủ tướng và đang phải gặp khó khăn với cuộc khủng hoảng năng lượng, mức lạm phát hai con số, cuộc chiến ở Ukraine và hậu quả từ Brexit. Thủ tướng Liz Truss vừa được Nữ hoàng Anh bổ nhiệm chỉ 48 tiếng trước đó, tuyên bố đất nước "bị suy sụp" và gọi Elizabeth là "tảng đá" - nơi xây dựng nên nước Anh hiện đại.
Kể từ ngày 6/2/1952, Elizabeth trị vì một nước Anh mới được phục hồi sau Thế chiến thứ hai, đang bị kiệt quệ tài chính và mất đi đế chế của mình. Bà đã trải qua 15 đời thủ tướng, từ Winston Churchill đến Truss, trở thành một biểu tượng không thể thay thế, có ý nghĩa là sự hiện diện của bà mang lại sự yên tâm, ngay cả đối với những người phớt lờ hoặc ghét chế độ quân chủ.
Bà ít xuất hiện trước công chúng hơn vào những năm cuối của mình do tuổi tác và sức khỏe yếu, nhưng bà vẫn nắm vững quyền kiểm soát chế độ quân chủ và là trung tâm của đời sống quốc gia khi Vương quốc Anh tổ chức 4 ngày mừng Đại lễ Bạch kim của bà, đánh dấu 70 năm trị vì của Nữ hoàng Elizabeth II hồi tháng 6/2022. Vào thời gian đó, bà trở thành vị vua trị vì lâu thứ hai trong lịch sử thế giới, sau vị Vua Pháp thế kỷ 17 - Louis XIV, người lên ngôi ở tuổi lên 4.
Khi Elizabeth 21 tuổi, gần 5 năm trước khi trở thành Nữ hoàng, bà đã hứa với người dân Anh và Khối thịnh vượng chung rằng “cả cuộc đời tôi, dù dài hay ngắn, sẽ cống hiến hết mình cho Vương quốc”. Đó là một lời hứa mà bà đã giữ trong hơn bảy thập niên.
 |
Ngày 13/10/1940, Công chúa Elizabeth - bên phải hình và Công chúa Margaret thực hiện buổi phát thanh đầu tiên của họ, tại London. Ảnh: AP |
Bất chấp mối quan hệ phức tạp và thường xuyên căng thẳng của Anh với các thuộc địa cũ của mình, Elizabeth vẫn được tôn trọng và vẫn là nguyên thủ của hơn một chục quốc gia, từ Canada đến Tuvalu. Bà đứng đầu Khối thịnh vượng chung 54 quốc gia, được xây dựng xung quanh nước Anh và các thuộc địa cũ của nước này. Không chỉ là một sự hiện diện yên tâm ở quê nhà, bà cũng là một biểu tượng của nước Anh ở nước ngoài - một dạng quyền lực mềm, luôn được các nhà lãnh đạo chính trị của nhiều quốc gia trên thế giới tôn trọng.
Kết hôn hơn 73 năm với Hoàng thân Philip, người đã từ trần hồi năm 2021 ở tuổi 99, họ có 4 người con, 8 người cháu và 12 người chắt. Trải qua vô số biến cố, có lẽ bà đã gặp được nhiều người hơn bất kỳ ai trong lịch sử, với hình ảnh được sao chép nhiều nhất trên thế giới, hiện diện trên những con tem, tiền xu và tiền giấy...Tuy vậy, cuộc sống nội tâm và ý kiến riêng của bà hầu như vẫn là một bí ẩn. Tính cách của bà ít khi bộc lộ trước công chúng.
Elizabeth Alexandra Mary Windsor sinh ngày 21/4/1926 tại London, là con đầu lòng của Công tước và Nữ công tước xứ York. Bà không được sinh ra để trở thành nữ hoàng vì anh trai của cha bà, Hoàng tử Edward, đã được chỉ định sẽ làm vua và người nối dõi sẽ là các con của ông. Thế nhưng vào năm 1936, khi bà 10 tuổi, Edward VIII thoái vị để kết hôn với Wallis Simpson - một công dân Hoa Kỳ đã hai lần ly hôn, cha của Elizabeth đã trở thành Vua George VI. Công chúa Margaret - em của Elizabeth nhớ lại cô đã hỏi chị gái rằng một ngày nào đó Elizabeth sẽ trở thành nữ hoàng phải không. Elizabeth lúc đó đã trả lời em: "Đúng, có thể". Sau đó, không bao giờ Elizabeth đề cập đến việc này với em gái mình nữa.
Elizabeth chỉ mới ở tuổi thiếu niên khi Anh tham chiến với Đức hồi năm 1939. Trong khi nhà vua và hoàng hậu ở lại Cung điện Buckingham trong Lễ hội Blitz và thị sát các khu vực bị đánh bom ở London, Elizabeth và Margaret đã dành phần lớn thời gian trong cuộc chiến tại Lâu đài Windsor, phía tây thủ đô. Thậm chí ở đó, 300 quả bom đã rơi xuống một công viên liền kề, và các công chúa đã phải trải qua nhiều đêm trong một hầm trú ẩn dưới lòng đất. Công chúa Elizabeth đã phát sóng lần đầu tiên trước công chúng hồi năm 1940 khi bà 14 tuổi, gửi một thông điệp thời chiến tới những trẻ em di tản về nông thôn hoặc ra nước ngoài. Bà phát biểu với sự mạnh mẽ: “Những đứa trẻ ở nhà chúng tôi tràn đầy sự vui vẻ và can đảm, chúng tôi đang cố gắng làm tất cả những gì có thể để giúp đỡ những người lính, thủy thủ và phi công dũng cảm. Và chúng tôi cũng đang cố gắng chia sẻ sự nguy hiểm và nỗi buồn của chiến tranh. Chúng tôi biết, mỗi người trong chúng tôi, rằng cuối cùng sẽ kết thúc tốt đẹp".
Năm 1945, sau nhiều tháng vận động để được cha mẹ cho phép làm điều gì đó cho nỗ lực chiến tranh, người thừa kế ngai vàng trở thành Second Subaltern Elizabeth Alexandra Mary Windsor trong The Auxiliary Territorial Service. Bà hăng hái học lái xe và điều khiển các phương tiện giao thông hạng nặng. Vào đêm chiến tranh kết thúc ở châu Âu, ngày 8/5/1945, bà và Margaret cố gắng hòa nhập với đám đông ăn mừng chiến thắng ở London - "cuốn theo làn sóng hạnh phúc và nhẹ nhõm", như bà thổ lộ với BBC nhiều thập niên sau đó, mô tả đó là "một trong những đêm đáng nhớ nhất trong cuộc đời tôi".
 |
Ngày 20/11/1972, Nữ hoàng Elizabeth II của Anh, ở giữa bên trái và Hoàng tử Philip, ở giữa, đang ngồi với các con, từ trái sang: Thái tử Charles, Hoàng tử Edward, Hoàng tử Andrew và Công chúa Anne, tại Cung điện Buckingham, ở London, nhân dịp kỷ niệm ngày cưới của họ - Ảnh: AP |
Tại Tu viện Westminster hồi tháng 11/1947, bà kết hôn với sĩ quan Hải quân Hoàng gia Philip Mountbatten, một hoàng tử của Hy Lạp và Đan Mạch, người mà bà gặp lần đầu tiên hồi năm 1939 khi 13 tuổi và ông 18 tuổi. Nước Anh thời hậu chiến đang trải qua thời kỳ thắt lưng buộc bụng, vì vậy đường phố chỉ trang trí mức tối thiểu và không có ngày lễ nào được công bố, nhưng cô dâu được cho phép có thêm 100 phiếu ăn. Hai vợ chồng sống một thời gian ở Malta, nơi Philip đóng quân, và Elizabeth có một cuộc sống như người dân bình thường với tư cách là vợ sĩ quan hải quân.
Năm 1952, George VI qua đời ở tuổi 56 sau nhiều năm bệnh tật, Elizabeth lúc đó đang công du Kenya, đã được thông báo rằng bà sẽ là Nữ hoàng. Thư ký riêng của bà - Martin Charteris, sau đó nhớ lại việc tìm thấy vị quốc vương mới ngồi lặng trên bàn làm việc "ngồi thẳng, không có nước mắt, sắc mặt ửng hồng, hoàn toàn chấp nhận số phận của mình".
“Theo một cách nào đó, tôi không có thời gian học việc”, Elizabeth bộc lộ trong một bộ phim tài liệu của BBC năm 1992, mở ra một góc nhìn hiếm hoi về cảm xúc của bà. “Cha tôi qua đời khi ông còn quá trẻ, một việc rất đột ngột, và tôi chỉ cố gắng hoàn thành mọi việc tốt nhất có thể”. Lễ đăng quang của Công chúa Elizabeth tại Tu viện Westminster được tổ chức sau khi cha bà mất hơn một năm.
Phản ứng đầu tiên của Thủ tướng Winston Churchill trước cái chết của nhà vua là phàn nàn rằng Nữ hoàng mới "chỉ là một đứa trẻ", nhưng ông đã bị Nữ hoàng thu phục trong vài ngày sau và cuối cùng ông trở thành một người hâm mộ Nữ hoàng nhiệt thành.
Trong chế độ quân chủ lập hiến của Anh, Nữ hoàng là nguyên thủ quốc gia nhưng có ít quyền lực trực tiếp, mà chỉ thực hiện những gì chính phủ cho phép. Tuy nhiên, bà vẫn có ảnh hưởng với thần dân và với Giáo hội Anh.
Mặc dù là một trong những người giàu nhất thế giới, Elizabeth nổi tiếng về sự tiết kiệm và có ý thức về việc sử dụng của công. Hồi năm 2015, bà đã vượt qua triều đại của bà cố là Nữ hoàng Victoria kéo dài 63 năm, bảy tháng và hai ngày để trở thành quốc vương tại vị lâu nhất trong lịch sử nước Anh. Bà tiếp tục làm việc trong độ tuổi 90, mặc dù Thái tử Charles và con trai lớn của ông, Hoàng tử William, ngày càng đảm nhận nhiều hơn các nhiệm vụ của hoàng gia. Sự ra đi của Philip vào năm 2021 giáng một đòn nặng nề với bà, khi bà ngồi một mình trong đám tang của chồng, tại nhà nguyện ở Lâu đài Windsor vì đại dịch Covid-19 hạn chế mọi sự tiếp xúc.
 |
Ngày 16/6/2011, Nữ hoàng Elizabeth II cùng Hoàng thân Philip đến bằng xe ngựa trong vòng diễu hành vào Ngày của các quý cô, trong cuộc đua ngựa Hoàng gia Ascot tại Ascot, Anh. Ảnh AP/Alastair Grant |
Bảy thập niên sau Thế chiến thứ hai, Elizabeth một lần nữa trở thành tâm điểm của tâm trạng quốc gia trong bối cảnh không chắc chắn và mất mát vì Covid 19 - căn bệnh mà bà đã mắc hồi tháng 2/2022. Trước đó, tháng 4/2020, khi đất nước đóng cửa và Thủ tướng Boris Johnson nhập viện vì coronavirus, Nữ hoàng đã thiết lập một địa chỉ video hiếm hoi, kêu gọi thần dân trong vương quốc gắn bó với nhau. Bà đã gợi lại tinh thần dũng cảm của Thế chiến thứ hai, khi phát biểu: “Chúng ta nên an ủi rằng chúng ta có thể còn nhiều sức chịu đựng và những ngày tốt đẹp hơn sẽ trở lại. Chúng ta sẽ được gặp bằng hữu của chúng ta một lần nữa. Chúng ta sẽ ở cùng với gia đình của chúng ta một lần nữa. Chúng ta sẽ gặp lại nhau" trong nền nhạc thời chiến của Vera Lynn “We’ll Meet Again”.
Nhiều thần dân Anh bên ngoài Cung điện Buckingham đã khóc khi đại diện hoàng gia mang thông báo xác nhận cái chết của Nữ hoàng treo trước cánh cổng sắt của ngôi nhà tại London của bà. Hàng trăm người đã sớm tụ lại trong mưa và đặt hàng chục bó hoa rực rỡ trước cổng. Romy McCarthy, 20 tuổi, nhận định: “Với tư cách là một công dân trẻ, đây là một khoảnh khắc đáng nhớ. Chúng tôi đã có một người phụ nữ nắm quyền là một người đáng ngưỡng mộ".
Các nhà lãnh đạo chính trị thế giới đã gửi lời chia buồn và bày tỏ lòng kính trọng tới Nữ hoàng. Tại Canada, nơi quốc vương Anh là nguyên thủ quốc gia, đôi mắt của Thủ tướng Justin Trudeau đỏ hoe vì xúc động khi ông chào bà “trí tuệ, lòng trắc ẩn và sự ấm áp”. Tại Ấn Độ, từng là “viên ngọc quý trên vương miện” của đế chế Anh, Thủ tướng Narendra Modi đã tweet: “Bà đã nhân cách hóa phẩm giá và sự chỉn chu trong cuộc sống cộng đồng. Đau đớn trước cái chết của bà".Tổng thống Hoa Kỳ Joe Biden gọi bà là “nữ chính khách có phẩm giá và sự kiên định vô song, người đã làm sâu sắc thêm mối quan hệ đồng minh nền tảng giữa Vương quốc Anh và Hoa Kỳ”.
