Kiểm soát sự tập trung giữa cơn bão công nghệ - bản lĩnh giữ tâm trí giữa kỷ nguyên phân tán

Cuốn sách được Saigon Books phát hành tại Việt Nam, chuyển ngữ từ tựa gốc Stolen Focus, là kết quả của hành trình nghiên cứu kéo dài nhiều năm của Johann Hari - nhà báo và tác giả từng có tác phẩm nằm trong danh sách bestseller của The New York Times. Từ trải nghiệm chính mình khi rơi vào tình trạng kiệt sức và mất tập trung dù đã thử mọi phương pháp tự cải thiện, Hari đã bắt đầu một cuộc hành trình toàn cầu, gặp gỡ hơn 250 nhà khoa học, chuyên gia về thần kinh, giáo dục và công nghệ để đi tìm câu trả lời: điều gì đã khiến nhân loại đánh mất khả năng tập trung – và liệu chúng ta có thể lấy lại nó hay không.

Hari chỉ ra rằng, sự mất tập trung không còn là vấn đề cá nhân, mà là một “đại dịch thầm lặng” của thời đại. Nó ảnh hưởng đến năng suất lao động, sức khỏe tinh thần, chất lượng học tập, các mối quan hệ xã hội, thậm chí đến cả nền dân chủ. Ông khẳng định: “Đây không phải lỗi của bạn. Có những thế lực vô hình đang thao túng sự chú ý của bạn mỗi ngày.”

Từ hàng trăm công trình khoa học, Hari rút ra 12 nguyên nhân cốt lõi khiến con người ngày càng khó tập trung hơn. Đó là tốc độ sống tăng vọt, thói quen “đa nhiệm giả tạo”, sự sụp đổ của trạng thái “dòng chảy”, thiếu ngủ và kiệt sức, sự biến mất của thói quen đọc sâu, tâm trí luôn lang thang, công nghệ được thiết kế để gây nghiện, cùng những yếu tố tưởng chừng vô hại như chế độ ăn uống, ô nhiễm môi trường hay stress kéo dài. Ông đặc biệt nhấn mạnh rằng các nền tảng mạng xã hội hiện nay không chỉ là công cụ, mà là cỗ máy khai thác dữ liệu và thời gian – nơi “người dùng không còn là khách hàng, mà trở thành sản phẩm”.

Điều khiến Kiểm soát sự tập trung giữa cơn bão công nghệ trở nên khác biệt chính là sự kết hợp giữa nghiên cứu nghiêm túc và lối kể chuyện gần gũi. Hari không chỉ mô tả khủng hoảng bằng con số, mà còn minh họa bằng những câu chuyện thật: từ học sinh không thể đọc quá vài trang sách, đến người lớn đánh mất khả năng suy nghĩ sâu do bị mạng xã hội chi phối. Bằng giọng văn vừa sắc sảo vừa đầy cảm xúc, ông giúp người đọc nhận ra rằng mất tập trung không chỉ khiến ta kém hiệu quả, mà còn tước đi niềm vui và chiều sâu của cuộc sống.

Nhưng cuốn sách không dừng ở cảnh báo. Johann Hari còn đưa ra hàng loạt giải pháp thiết thực để khôi phục khả năng tập trung: giảm tốc độ sống, đặt giới hạn với thiết bị, thực hành “kiêng dopamine” – tạm ngưng mạng xã hội và thiết bị điện tử trong một thời gian nhất định, rèn luyện đọc sâu ít nhất 30 phút mỗi ngày, tập thiền và hít thở chánh niệm để đưa tâm trí trở về hiện tại. Quan trọng hơn, ông kêu gọi sự thay đổi ở cấp độ xã hội từ giáo dục, chính sách công đến việc kiểm soát quyền lực công nghệ nhằm tái tạo một môi trường sống giúp con người thực sự “hiện diện”.

Tác giả nhấn mạnh: “Nếu bạn không kiểm soát sự chú ý của mình, sẽ có người khác làm điều đó.” Câu nói ấy không chỉ là cảnh báo, mà còn là lời khẳng định về giá trị của tự do cá nhân trong thời đại kỹ thuật số.

Tại Việt Nam, thông điệp của cuốn sách mang ý nghĩa đặc biệt khi người dân đặc biệt là giới trẻ đang dành trung bình 6 đến 7 tiếng mỗi ngày cho điện thoại. Khả năng đọc sâu, tập trung học tập và làm việc suy giảm rõ rệt, trong khi các mối quan hệ thực bị thay thế bằng tương tác ảo. Giữa cơn bão dữ liệu và thông báo, Kiểm soát sự tập trung giữa cơn bão công nghệ giống như một chiếc la bàn – giúp ta tìm lại hướng đi trong hành trình khôi phục sự tĩnh lặng và tập trung của tâm trí.

Johann Hari với phong cách viết kết hợp giữa trí tuệ và cảm xúc không chỉ giúp người đọc hiểu rõ vì sao mình mất tập trung, mà còn mở ra con đường thực tế để giành lại quyền làm chủ thời gian, cảm xúc và năng lượng tinh thần. Cuốn sách là lời nhắc rằng: trong một thế giới ồn ào, người biết tập trung chính là người mạnh mẽ nhất.