Kết nối hạ tầng TP.HCM - Đồng Nai: Chìa khóa mở động lực tăng trưởng vùng Đông Nam Bộ

Trong bối cảnh Cảng hàng không quốc tế Long Thành chuẩn bị đưa vào vận hành, việc tăng tốc đầu tư và hoàn thiện hệ thống kết nối giao thông liên vùng không chỉ là yêu cầu cấp thiết, mà còn là chìa khóa mở ra động lực phát triển mới cho toàn vùng Đông Nam Bộ.

TP.HCM và Đồng Nai là hai cực tăng trưởng năng động nhất cả nước, đóng góp khoảng 32% GDP và gần 45% tổng thu ngân sách quốc gia. Tuy nhiên, thực tế cho thấy hạ tầng giao thông kết nối giữa hai địa phương vẫn chưa đáp ứng kỳ vọng. Theo quy hoạch, toàn khu vực có 45 trục đường bộ chính, nhưng đến nay chỉ 14 tuyến đang khai thác, 13 tuyến trong quá trình đầu tư, còn 18 tuyến mới dừng ở mức nghiên cứu.

Dù có hệ thống đường sắt, cảng sông và bến thủy nội địa, giao thông đường bộ vẫn là phương thức vận tải chủ đạo, khiến Quốc lộ 1, Quốc lộ 51 và cao tốc TP.HCM - Long Thành - Dầu Giây thường xuyên quá tải.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Đồng Nai Hồ Văn Hà nhận định: “Lưu lượng phương tiện tăng nhanh, trong khi hạ tầng chưa được mở rộng tương xứng, dẫn đến ùn tắc kéo dài, chi phí logistics tăng cao và ảnh hưởng lớn đến năng lực cạnh tranh của cả vùng”.

Theo các chuyên gia, chi phí logistics của Việt Nam hiện chiếm khoảng 16 - 18% GDP, cao hơn nhiều so với mức trung bình 10 - 12% của các quốc gia trong khu vực. Điều này cho thấy nút thắt hạ tầng liên vùng đang trực tiếp làm giảm hiệu quả sản xuất - kinh doanh và khả năng thu hút đầu tư vào khu vực trọng điểm phía Nam.

Dự kiến đi vào hoạt động năm 2026, sân bay quốc tế Long Thành được kỳ vọng trở thành trung tâm trung chuyển hàng không hiện đại nhất Việt Nam, đồng thời là động lực mới cho chuỗi đô thị - công nghiệp - logistics của khu vực. Tuy nhiên, nếu hạ tầng kết nối không được đầu tư đồng bộ, công suất của sân bay khó phát huy trọn vẹn.

PGS.TS Trần Đình Thiên - nguyên Viện trưởng Viện Kinh tế Việt Nam, nhận xét: “Long Thành sẽ không thể phát huy hiệu quả nếu kết nối giao thông vẫn tắc nghẽn. Hạ tầng phải được nhìn như một hệ sinh thái thống nhất - trong đó TP.HCM là trung tâm dịch vụ, Đồng Nai là khu công nghiệp và logistics, còn Bình Dương, Bà Rịa - Vũng Tàu là vệ tinh hỗ trợ”.

Trên thực tế, hai địa phương đã thống nhất phối hợp đầu tư và điều chỉnh quy hoạch hạ tầng theo hướng mở rộng vùng ảnh hưởng của sân bay Long Thành. Hàng loạt dự án trọng điểm quốc gia đang được triển khai, như tuyến metro số 1 kéo dài đến trung tâm hành chính Đồng Nai, đường sắt Thủ Thiêm - Long Thành, cùng các tuyến Vành đai 3, Vành đai 4, cao tốc Biên Hòa - Vũng Tàu và cao tốc Bến Lức - Long Thành.

Đây được xem là trục kết nối chiến lược, không chỉ giúp rút ngắn thời gian di chuyển, mà còn tạo hành lang phát triển kinh tế - đô thị liên hoàn, mở ra không gian phát triển mới cho cả vùng Đông Nam Bộ.

Lần đầu tiên, Thành ủy TP.HCM và Tỉnh ủy Đồng Nai đã tổ chức hội nghị chuyên đề về kết nối hạ tầng giao thông, đánh dấu bước chuyển mới trong tư duy phát triển vùng.

Bí thư Tỉnh ủy Đồng Nai Vũ Hồng Văn khẳng định: “Nếu kết nối không đồng bộ, chúng ta sẽ đánh mất cơ hội; nếu chậm trễ, sẽ tụt lại phía sau. Đồng Nai cam kết tập trung nguồn lực, quyết tâm triển khai các dự án trọng điểm, đặc biệt là cao tốc, vành đai và các cây cầu chiến lược”.

Tỉnh Đồng Nai kiến nghị sớm đầu tư các công trình trọng điểm như Cầu Cát Lái, Long Hưng, Phước An, cùng hệ thống đường sắt mới, nhằm mở rộng không gian phát triển đô thị, công nghiệp và dịch vụ chất lượng cao.

Về phía TP.HCM, Bí thư Thành ủy Trần Lưu Quang nhấn mạnh tinh thần hợp tác phải được triển khai “với cái nghĩa, cái tình” - không chỉ dừng ở hạ tầng, mà còn mở rộng sang liên kết đầu tư, thương mại, đào tạo nguồn nhân lực và phát triển công nghệ. “Khi cả hai địa phương cùng mở rộng quy mô hành chính, tiềm năng và trách nhiệm cũng lớn hơn. Hợp tác phải toàn diện, thực chất và mang lại hiệu quả cho người dân, doanh nghiệp”, ông nhấn mạnh.

Sự phối hợp này không chỉ giúp giải quyết các “điểm nghẽn” về giao thông, mà còn định hình một không gian kinh tế - đô thị thống nhất, qua đó nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và vị thế của vùng Đông Nam Bộ trên bản đồ kinh tế khu vực.

Bên cạnh sự phối hợp về quy hoạch và chính sách, bài toán lớn nhất hiện nay là nguồn vốn đầu tư. Các chuyên gia cho rằng, để rút ngắn tiến độ, cần đa dạng hóa mô hình huy động vốn, đặc biệt thông qua đối tác công - tư (PPP), trái phiếu hạ tầng và vốn ODA.

TS. Nguyễn Xuân Thành - chuyên gia chính sách công Đại học Fulbright, phân tích: “Nhà nước không thể gánh toàn bộ chi phí hạ tầng. Muốn hạ tầng vùng bứt phá, cần cơ chế để khu vực tư nhân và địa phương cùng tham gia từ giai đoạn quy hoạch, triển khai đến vận hành. Mô hình hợp tác công - tư minh bạch, chia sẻ lợi ích hài hòa sẽ là đòn bẩy mạnh mẽ”.

Nhiều doanh nghiệp logistics, cảng biển và khu công nghiệp tại Đồng Nai, Bình Dương, TP.HCM cũng bày tỏ sẵn sàng đầu tư nếu chính sách quy hoạch vùng được ổn định và nhất quán. Khi hạ tầng kết nối hoàn thiện, chi phí vận tải giảm, chuỗi cung ứng thông suốt, từ đó nâng cao sức cạnh tranh của hàng hóa và doanh nghiệp trong vùng.

Theo Nghị quyết 24-NQ/TW của Bộ Chính trị, vùng Đông Nam Bộ được xác định là trung tâm kinh tế năng động nhất cả nước, hướng tới mục tiêu đến năm 2030 chiếm hơn 40% GDP quốc gia. Để đạt mục tiêu này, hạ tầng giao thông không chỉ là yếu tố hỗ trợ, mà là trụ cột của chiến lược phát triển vùng.

Khi các tuyến cao tốc, vành đai, cầu vượt sông và đường sắt được hoàn thiện, không chỉ áp lực giao thông được giảm tải, mà nguồn lực sản xuất - đầu tư - nhân lực cũng sẽ được phân bổ hiệu quả hơn. Qua đó, người dân, doanh nghiệp và nhà đầu tư đều được hưởng lợi từ một không gian phát triển liên hoàn, hiện đại và bền vững.

Kết nối hạ tầng không đơn thuần là nối liền những tuyến đường, mà là kết nối con người, kinh tế và cơ hội phát triển. Khi “mạch máu” giao thông được khơi thông, động lực tăng trưởng mới của vùng Đông Nam Bộ sẽ được kích hoạt, tạo nền tảng để khu vực này giữ vững vai trò đầu tàu phát triển kinh tế của Việt Nam trong giai đoạn hội nhập sâu rộng.