Hoàn thiện khung pháp lý cho kinh tế tri thức: Quyền sở hữu trí tuệ được tài sản hóa

Theo quy định mới, tổ chức và cá nhân có thể sử dụng quyền SHTT để thực hiện các giao dịch dân sự, thương mại và đầu tư. Nhà nước khuyến khích doanh nghiệp khai thác tài sản trí tuệ để góp vốn, thế chấp và vay vốn theo pháp luật về đầu tư, doanh nghiệp và tín dụng. Điểm nhấn quan trọng là việc hình thành cơ sở dữ liệu về giá giao dịch tài sản trí tuệ, tạo nền tảng định giá minh bạch và chuẩn hóa thị trường, giúp tài sản trí tuệ được ghi nhận đúng giá trị trong báo cáo tài chính.

Hoạt động giao dịch SHTT sẽ được triển khai thông qua các trung tâm đổi mới sáng tạo, nơi thực hiện định giá, kết nối thị trường và hỗ trợ thương mại hóa. Hạ tầng số và cơ sở dữ liệu lớn về bảo hộ, giao dịch tài sản trí tuệ cũng được đầu tư, giúp số hóa toàn diện hoạt động quản lý SHTT.

Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, trọng tâm của lần sửa đổi này là dịch chuyển từ tư duy “bảo vệ quyền sở hữu” sang tư duy “tài sản hóa - thương mại hóa - thị trường hóa”. Nhờ đó, quyền SHTT có thể trở thành tài sản kinh tế của doanh nghiệp, được định giá và sử dụng để huy động vốn, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo trong nền kinh tế.

Luật sửa đổi bổ sung nguyên tắc quan trọng: trí tuệ nhân tạo không phải là chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Các sản phẩm do AI tự tạo ra, không có sáng tạo của con người, sẽ không được bảo hộ. Nếu con người sử dụng AI như công cụ và đóng góp sáng tạo thực chất, tác giả vẫn được công nhận.

Các tổ chức, cá nhân được phép sử dụng tác phẩm và dữ liệu đã công bố hợp pháp để huấn luyện hệ thống AI, miễn là không xâm phạm quyền và lợi ích chính đáng của chủ sở hữu. Chính phủ sẽ ban hành quy định chi tiết về việc sử dụng dữ liệu có bản quyền vào huấn luyện trí tuệ nhân tạo.

Luật cũng mở rộng phạm vi bảo hộ kiểu dáng công nghiệp sang các sản phẩm phi vật lý như giao diện số và thiết kế số. Trong trường hợp một đối tượng phát sinh nhiều quyền sở hữu trí tuệ và xảy ra xung đột, quyền có trước sẽ được ưu tiên bảo vệ theo phán quyết của tòa án.

Ngoài ra, luật quy định việc bảo hộ quyền SHTT không được sử dụng làm căn cứ để hạn chế sử dụng Quốc kỳ, Quốc huy, Quốc ca trên môi trường số. Các quy định liên quan đến chương trình máy tính tiếp tục được giữ nguyên, cho phép tạo bản sao dự phòng hợp pháp và phân phối theo thỏa thuận cấp phép trên nền tảng số.

Đối với các nhiệm vụ khoa học sử dụng ngân sách nhà nước, tổ chức chủ trì được quyền đăng ký bảo hộ sáng chế, kiểu dáng công nghiệp và trực tiếp tổ chức thương mại hóa. Lợi ích thu được sẽ phân chia theo pháp luật về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, tạo động lực mạnh mẽ cho các viện, trường và nhà khoa học.

Luật cũng đặt nền tảng xây dựng Chương trình quốc gia hỗ trợ tạo lập, bảo hộ và khai thác SHTT, trong đó ưu tiên khu vực nông thôn, miền núi và đồng bào dân tộc thiểu số. Đây được kỳ vọng giúp mở rộng không gian phát triển tài sản trí tuệ ra toàn bộ nền kinh tế.

Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ sẽ có hiệu lực từ ngày 1/4/2026.

Song song với Luật SHTT, Quốc hội cũng thông qua Luật Công nghệ cao (sửa đổi), xác định phát triển công nghệ cao, công nghệ chiến lược là động lực trọng tâm cho tăng trưởng nhanh và bền vững, đồng thời bảo đảm tự chủ công nghệ quốc gia.

Luật mới cho phép áp dụng ưu đãi cao nhất về đầu tư, thuế và đất đai đối với hoạt động nghiên cứu, phát triển và thương mại hóa công nghệ cao. Ngân sách nhà nước sẽ được ưu tiên phân bổ cho các dự án công nghệ chiến lược và các hoạt động đổi mới sáng tạo.

Điểm mới đáng chú ý là chính sách tăng cường liên kết giữa viện - trường - doanh nghiệp, hình thành hệ sinh thái công nghệ và đổi mới sáng tạo vững chắc, thúc đẩy nội địa hóa và làm chủ công nghệ. Bên cạnh đó, Nhà nước sẽ có cơ chế ưu đãi đặc thù để thu hút và phát triển nguồn nhân lực công nghệ cao, bảo đảm điều kiện làm việc thuận lợi nhất cho chuyên gia trong nước và quốc tế.

Luật cũng nghiêm cấm các hành vi lợi dụng hoạt động công nghệ cao để xâm phạm lợi ích quốc gia, gây ảnh hưởng tới quốc phòng - an ninh, đạo đức xã hội, sức khỏe cộng đồng hoặc môi trường.

Luật Công nghệ cao (sửa đổi) có hiệu lực từ 1/7/2026.