Định hình nền nông nghiệp hiện đại hướng tới mục tiêu xuất khẩu 100 tỷ USD

Để đạt được tầm nhìn này, nông nghiệp Việt Nam phải bước vào giai đoạn chuyển đổi sâu rộng, dựa trên ba trụ cột then chốt: khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số.

Thủ tướng đánh giá, trong suốt hơn 40 năm đổi mới, nông nghiệp - nông dân - nông thôn luôn giữ vai trò trụ đỡ của nền kinh tế, đóng góp quan trọng vào ổn định kinh tế vĩ mô, kiểm soát lạm phát và bảo đảm an sinh xã hội. Khu vực này đã giúp Việt Nam thoát nghèo, hoàn thành các mục tiêu phát triển thiên niên kỷ và xây dựng thương hiệu nông sản có uy tín trên thị trường quốc tế.

Khi Việt Nam tiến gần ngưỡng thu nhập trung bình cao, với GDP bình quân đầu người dự kiến vượt 5.000 USD vào năm 2025, việc tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng hiện đại, bền vững trở thành yêu cầu tất yếu. Đây được xem là nền tảng để đất nước tiến tới mục tiêu trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045.

Số liệu 11 tháng của Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho thấy xuất khẩu nông, lâm, thủy sản đạt 64 tỷ USD, tăng 12,6% so với cùng kỳ và vượt kỷ lục năm 2024. Kết quả này phản ánh dư địa tăng trưởng rất lớn nếu Việt Nam nâng cấp hạ tầng, chuẩn hóa quy trình sản xuất, mở rộng thị trường và tăng cường giá trị chế biến.

Thủ tướng yêu cầu các bộ, ngành phối hợp đồng bộ trong việc hoàn thiện thể chế, đẩy mạnh đầu tư vào hạ tầng chiến lược và tận dụng hiệu quả 17 hiệp định thương mại tự do đã ký kết với hơn 60 nền kinh tế. Hạ tầng giao thông - chiếm gần một nửa vốn đầu tư công được coi là nền tảng để giảm chi phí logistics và nâng cao sức cạnh tranh cho nông sản. Cùng với đó, các chuẩn mực của kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và kiểm soát gian lận thương mại phải được áp dụng ngày càng nghiêm ngặt trong bối cảnh hội nhập sâu rộng.

Để nâng cao chất lượng và tính minh bạch của nông sản Việt, Thủ tướng đề nghị đẩy mạnh xây dựng hệ thống dữ liệu nông nghiệp - môi trường, triển khai truy xuất nguồn gốc trên toàn quốc và phát triển lực lượng lao động nông thôn có kỹ năng số. Các chính sách tín dụng, bảo hiểm nông nghiệp và chương trình thu hút người trẻ quay về nông thôn được xác định là yếu tố then chốt nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững của ngành.

Tuy nhiên, để các định hướng chiến lược phát huy hiệu quả, cần giải quyết ngay những biến động đang ảnh hưởng trực tiếp đến người sản xuất, trong đó lúa gạo là mặt hàng chịu tác động rõ nhất.

Tại hội nghị, ông Đỗ Hà Nam - Chủ tịch HĐQT Intimex kiêm Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho biết nhiều nông sản chủ lực như sầu riêng, cà phê, hồ tiêu và gạo đều ghi nhận giá trị tăng mạnh.

Dù vậy, nông dân vẫn đối mặt rủi ro lớn do những biến động chính sách từ các thị trường nhập khẩu, đặc biệt là Philippines - quốc gia đã ba lần thay đổi cơ chế nhập khẩu, khiến giá gạo Việt Nam lên xuống thất thường. Ông đề nghị Nhà nước cho phép doanh nghiệp chủ lực và doanh nghiệp nhà nước tham gia sâu vào khâu thu mua, tránh tình trạng gạo chất lượng cao phải bán dưới giá; đồng thời mở rộng thị trường sang Tây Á, nơi có cộng đồng kiều bào lớn có thể góp phần tiêu thụ.

Bộ trưởng Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng thừa nhận những thách thức từ thị trường Philippines nhưng cho biết nhu cầu gạo toàn cầu khoảng 60 triệu tấn mỗi năm vẫn tạo dư địa lớn cho Việt Nam.

Với 7 - 8 triệu tấn xuất khẩu mỗi năm, Việt Nam tiếp tục duy trì vị thế của mình. Ông khuyến nghị doanh nghiệp chủ động tiếp cận thị trường châu Phi và Đông Nam Á, đồng thời bày tỏ kỳ vọng chương trình một triệu ha lúa chất lượng cao sẽ mở đường để Việt Nam thâm nhập thị trường Nhật Bản từ năm 2025. Bộ cũng sẵn sàng cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao thông qua hệ thống 34 trường nghề trực thuộc.

Thủ tướng cho biết nhiều quốc gia Trung Đông, Mỹ Latinh và châu Phi sẵn sàng dành quỹ đất để hợp tác sản xuất với Việt Nam nhằm bảo đảm an ninh lương thực. Ông yêu cầu doanh nghiệp nắm bắt “thời điểm vàng” này để mở rộng khu vực sản xuất ở nước ngoài, đồng thời giao Bộ Công Thương chủ trì triển khai các cam kết thương mại và hỗ trợ doanh nghiệp mở rộng đầu ra bền vững.

Về chính sách bảo vệ người trồng lúa, Thủ tướng khẳng định Nhà nước phải thực hiện dự trữ khi giá xuống để ổn định thị trường và giúp nông dân yên tâm sản xuất. Ông yêu cầu Vinafood 1 và Vinafood 2 tích cực tham gia thu mua nhằm tránh tình trạng nông dân bị bỏ rơi khi vòng đời sản xuất lúa chỉ kéo dài bốn tháng. Đối với đề án một triệu ha lúa chất lượng cao, Thủ tướng yêu cầu Bộ Nông nghiệp và Môi trường rà soát nguồn lực và tháo gỡ vướng mắc để bảo đảm tiến độ.

Ở lĩnh vực quản lý chất lượng nông sản, Bộ Nông nghiệp và Môi trường cho biết từ ngày 1/1/2026 sẽ thí điểm truy xuất nguồn gốc đối với sầu riêng trên cả thị trường nội địa và xuất khẩu, nhằm loại bỏ sản phẩm không đạt chuẩn và ngăn ngừa tồn dư chất cấm. Đến cuối năm 2026, toàn bộ nông, lâm, thủy sản xuất khẩu bắt buộc phải được truy xuất nguồn gốc.

Bộ cũng đặt mục tiêu giảm phụ thuộc vào nguyên liệu thức ăn chăn nuôi nhập khẩu - hiện chiếm tới 70 - 80% nhu cầu. Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết Bộ đang phối hợp với các doanh nghiệp lớn như Hùng Nhơn, Tân Long và đề nghị các địa phương xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, giúp ngành chăn nuôi chủ động nguồn cung và giảm chi phí.

Với định hướng đổi mới mạnh mẽ và tầm nhìn chiến lược, nông nghiệp Việt Nam đang được kỳ vọng bứt phá, tiến gần hơn tới mục tiêu xuất khẩu 100 tỷ USD và đóng góp quan trọng vào hành trình phát triển quốc gia trong giai đoạn mới.