Đào Xá “mở đường” gốm thấu quang

Bát Tràng, Chu Đậu, Phù Lãng… là những cái tên quen thuộc khi người dùng nhớ đến gốm sứ Việt Nam. Tuy nhiên, Đào Xá là xã thuộc huyện Thanh Thủy, tỉnh Phú Thọ. Đặc biệt là nơi đây có mỏ nguyên liệu độc đáo: sét trắng với thạch anh và fenspat chất lượng cao cho phép làm gốm sứ thấu quang.

Đánh thức một nghề lâu đời

Tiếp chúng tôi bên xưởng gốm với vô số phôi, mẫu mã đang được các nghệ nhân vẽ hoa văn trước khi cho vào lò nung, ông Nguyễn Hữu Nhật trình bày: Nghề gốm sứ ở đất Phú Thọ có từ thời Hùng Vương dựng nước, cách đây hơn 3 ngàn năm. Trên địa bàn tỉnh Phú Thọ đã phát hiện gần 30 địa điểm khảo cổ thuộc văn hóa Phùng Nguyên.

Các nhà khoa học đã phát hiện ra hàng loạt các bộ hài cốt người nằm sâu trong tầng văn hóa cùng với các hiện vật khảo cổ bằng đá, bằng gốm sứ chứng minh đây là chủ nhân đã làm nên văn hóa Phùng Nguyên trên đất Phú Thọ. Đặc biệt là đất Đào Xá, Thanh Thủy là nơi có nguồn sét trắng chất lượng cao, trữ lượng lớn, nguồn nguyên liệu chính để sản xuất gốm sứ. Nơi đây đã có nghề gốm sứ lâu đời nhưng do những biến động lịch sử, nghề gốm sứ đã bị mai một.

Trăn trở với nghề của tiền nhân, gần 40 năm về trước, khi từ chiến trường trở về, Nguyễn Hữu Nhật đã ấp ủ việc khôi phục lại nghề của cha ông.

Bằng con đường mày mò tự học, nghệ nhân Nguyễn Hữu Nhật đến những làng nghề lâu đời như: Bát Tràng, Chu Đậu và sang cả Cảnh Đức Trấn, một trung tâm sản xuất gốm sứ lớn nhất thế giới thuộc tỉnh Giang Tây Trung Quốc để học nghề.

Trực tiếp nhìn thấy thành phố gốm sứ nổi tiếng với những công xưởng rộng cả chục ha với hàng chục ngàn người làm việc, cho ra lò hàng triệu sản phẩm mỗi ngày, ông Nhật nghĩ, nếu người Việt chỉ sản xuất gốm sứ dân dụng sẽ không sống được, bởi người Việt không có thị trường lớn như Trung Quốc, cũng không có cơ sở sản xuất hiện đại như Trung Quốc. Điều này giải thích vì sao đồ sứ Trung Quốc xuất sang Việt Nam bán ra thị trường giá còn rẻ hơn gốm sứ Bát Tràng.

Với trăn trở đó ông Nhật đã mày mò tìm một hướng đi mới, ấy là gốm sứ mỹ nghệ.

Gốm sứ thấu quang - lối đi mới

Trở về quê, bằng những kinh nghiệm học hỏi được từ nước ngoài, ông Nhật thấy ở Đào Xá, huyện Thanh Thuỷ - xã có nguồn đất cao lanh quý hiếm, đất cao lanh ở đây hội tụ đủ 3 loại oxit, đó là oxit Silic SiO2, oxit Nhôm Al2O3 và oxit Kiềm K2ONaO2. Đây là nguồn nguyên liệu tốt nhất để sản xuất sứ thấu quang.

Sứ thấu quang được coi là sản phẩm đỉnh cao trong các loại gốm sứ, để làm ra sứ có thể thấu quang được là cả một quá trình công phu từ xử lý nguyên liệu, gia công tạo hình, điều khiển nhiệt lò nung… Sứ thấu quang có độ trắng trong của cốt sứ, khi có ánh sáng thì các hoạ tiết chạm trổ, nét vẽ lại càng nổi bật và lung linh dưới ánh sáng huyền ảo.

Để hoàn thành một sản phẩm gốm mỹ nghệ phải trải qua rất nhiều bước, bước nào cũng đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ từng chi tiết của người nghệ nhân. Những dáng gốm độc đáo được hình thành từ sự cần cù chịu khó của những người thợ, đầu tiên là chọn lựa nguyên liệu quý từ trong lòng mỏ, sau đó dùng bàn tay khéo léo, điêu luyện của mình để vuốt gốm trên bàn xoay, tỉ mỉ xếp khuôn hình. Kế đến, được họa sĩ tài ba của ông Nhật cẩn trọng trang trí bằng các loại men độc đáo. Những đường nét trang trí công phu, phóng bút vô cùng phóng khoáng và điêu luyện, chuẩn mực nghiêm ngặt về thẩm mỹ đã truyền cảm hứng cho khách hàng.

Có thể nói, trên cơ sở trải nghiệm về đời sống, về văn hóa Việt Nam và thế giới, Nguyễn Hữu Nhật đã sáng tạo nên những sản phẩm tinh xảo độc bản trên chất liệu mới là gốm sứ thấu quang. Vừa lấy một sản phẩm từ lò ra, ông Nhật lau sạch bụi bám rồi đưa bóng điện vào phía trong bình gốm, khi bật điện lên khiến chúng tôi ồ lên bởi hồn cốt tác phẩm được hiện lên từ trong ra ngoài, lột tả được vẻ đẹp tinh xảo - lung linh tỏa sáng rất sống động.

TS. Nguyễn Hữu Cường - Chủ tịch Câu lạc bộ Bất động sản Hà Nội không dấu khỏi vẻ ngạc nhiên: “Hiện nay rất nhiều gia đình sở hữu những ngôi nhà đẹp, đắt tiền nhưng bày biện gì trong không gian ấy lại là một vấn đề. Giá như, những tác phẩm nghệ thuật bằng gốm sứ thấu quang của ông Nguyễn Hữu Nhật được có mặt trong những căn nhà ấy. Đó không chỉ là vẻ đẹp của hội họa, của tạo hình mà hơn thế còn là chiều sâu văn hóa trong mỗi tác phẩm”.

Khám phá khu trưng bày sản phẩm của nghệ nhân Nguyễn Hữu Nhật, chúng tôi không khỏi trầm trồ vì những độc đáo trong các sản phẩm mới với hàng ngàn sản phẩm được bày trên kệ.

Tuy nhiên, ông Nhật bày tỏ, mười năm qua ông và cộng sự tập trung vào việc sáng tạo ra sản phẩm mới nên sản phẩm chưa được quảng bá rộng rãi ra thị trường. Nguồn thu chính của ông vẫn từ việc cung cấp nguyên liệu làm gốm cho nhiều vùng miền, nhiều trung tâm sản xuất gốm sứ lớn trong cả nước. Từ những tích lũy ban đầu như vậy, ông Nhật kỳ công tìm kiếm những người thợ giỏi, dành nhiều thời gian và tâm huyết để sáng tạo nên những sản phẩm mới.

Ông Nhật cho biết, khát vọng của mình là quy tụ được những tài năng, những bàn tay khối óc sáng tạo để xây dựng một thương hiệu gốm mỹ nghệ nổi tiếng vươn ra toàn quốc và ra cả nước ngoài.