Bùi Huy Tín với Thực nghiệp Dân báo và Tràng An báo

Được lưu truyền qua câu vè “Nhất Bưởi, nhì Thu, tam Phu, tứ Tín” (Bạch Thái Bưởi, Nguyễn Hữu Thu, Hoàng Trọng Phu, Bùi Huy Tín), Bùi Huy Tín được biết đến với tư cách là một trong những doanh nhân giàu có nhất Bắc Kỳ, một nhân vật tiêu biểu của tầng lớp doanh nhân Việt Nam đầu thế kỷ XX với rất nhiều dấu ấn trên lĩnh vực kinh doanh, báo chí và xuất bản.

Là người sáng lập nhà in Đắc Lập tại Huế năm 1919, Bùi Huy Tín là người có công giới thiệu ngành kỹ nghệ xuất bản đến với người dân và tạo lập một thương hiệu in ấn, xuất bản nổi tiếng đầu tiên tại kinh đô Huế. Đồng thời, ông còn là “cha đẻ” của hai tờ báo kinh tế tại Hà Nội và Huế trước năm 1945 là Thực nghiệp Dân báo và Tràng An báo. 

Hai tờ báo này đã trở thành cơ quan ngôn luận chấn hưng thực nghiệp, khôi phục kinh tế đối với doanh nhân nói riêng và người dân Việt Nam nói chung trước Cách mạng Tháng Tám 1945.

Dù là một doanh nhân với nhiều thành tựu to lớn trong nhiều lĩnh vực nhưng sự hiểu biết của hậu thế về cuộc đời và quá trình kinh doanh của doanh nhân Bùi Huy Tín vẫn còn rất sơ sài, thiếu nhiều tài liệu về cuộc đời ông.

Là nhà nghiên cứu về giai đoạn lịch sử cận đại Việt Nam, GS. Trần Viết Ngạc đã sưu tập tài liệu, hình ảnh và thông tin về doanh nhân Bùi Huy Tín và hai tờ báo Thực nghiệp Dân báo và Tràng An báo từ các nguồn tư liệu trong và ngoài nước, với sự giúp đỡ, khuyến khích của người thân và bằng hữu (trong đó có sự giúp đỡ từ gia quyến của doanh nhân Bùi Huy Tín đang sinh sống tại nước ngoài) để hoàn thành cuốn sách này nhằm tri ân doanh nhân Bùi Huy Tín - một nhân cách lớn, có nhiều đóng góp về văn hóa và kinh tế trong giai đoạn đất nước chưa giành được độc lập.

Với kết cấu mạch lạc, cuốn sách bao gồm hai phần chính: 

Phần 1 với 10 trang viết và hai trang ảnh được trình bày thành một chương giới thiệu về thân thế và sự nghiệp của Bùi Huy Tín. Đó là cuộc đời của một cậu bé mồ côi được nhận nuôi bởi một viên đại úy người Pháp từng bước dấn thân vào thương trường bằng nghề thầu khoán ở tuổi 20. Với đầu óc kinh doanh nhạy bén, cùng việc tận dụng các mối quan hệ, Bùi Huy Tín từng bước trở thành một doanh nhân thành đạt với nhiều thành tựu to lớn trong lĩnh vực thầu cung cấp vật liệu xây dựng đường sắt, góp vốn xây dựng nhà máy nước khoáng Vĩnh Hảo, phát triển nhiều công trình thủy nông tại các tỉnh miền Trung... Với những đóng góp trong công cuộc mở mang kinh tế nước nhà, ông được vua Khải Định trao phụ trách Hồng lô tự.

Phần 2 gồm 4 chương viết về Thực nghiệp Dân báo với 130 trang và 30 trang dành cho tờ Tràng An báo cùng phiên bản tiếng Pháp La Gazette de Hue. Phần lớn phần này tập trung vào những biến động lịch sử ở Bắc và Trung Kỳ, như vụ án Phan Bội Châu (1925), lễ tang Phan Chu Trinh (1926), khởi nghĩa Yên Bái (1930)... Qua đó, người đọc sẽ biết kỹ hơn về quan điểm chính trị của Bùi Huy Tín - người không chỉ là một nhà giàu về kinh tế thời thuộc địa mà còn là một nhân cách chính trị trước những vấn đề lịch sử đương đại.

“Tôi có niềm tin rằng, những ai đọc cuốn sách này, một cuốn sách do bạn tôi, ông Trần Viết Ngạc, một thầy giáo cao niên cả tuổi đời và tuổi nghề biên soạn một cách công phu sẽ có hiểu biết khác hơn trước, đúng hơn trước và trân trọng hơn trước khi đọc đối với nhân vật Bùi Huy Tín, chủ đề chính của cuốn sách này”, nhà sử học Dương Trung Quốc nhận xét.