2666 - cuốn sách được mong đợi nhất của thiên tài văn chương Roberto Bolaño

Trong cơn bùng nổ sáng tạo giờ đã trở thành huyền thoại trong giới văn học tiếng Tây Ban Nha đương đại, cũng như rất mau chóng trở thành hiện tượng quốc tế, Bolaño viết trong sự gấp gáp của cái nghèo và bệnh tật 10 năm cuối đời và tạo dựng nên khối lượng trước tác gồm truyện ngắn và tiểu thuyết khổng lồ từ một niềm hoài nghi: rằng văn chương có thể mô tả chi tiết một cách đầy ý nghĩa những sự thật thấp hèn như sự nổi loạn, đày ải, ham mê; rằng cuộc đời, trong toàn bộ sự lộng lẫy khủng khiếp của nó, liệu có thể tìm ra thứ văn chương mà nó tuyệt vọng thèm khát để cảm thấy mình được biết đến. Liệu một cuộc đời dành cho thơ trong một thế giới suy tàn chỉ là một chuyện đùa thô thiển?

Một bản thảo của Bolaño được tìm thấy trên bàn làm việc của ông sau khi ông mất. Hầu hết tâm sức năm năm cuối đời của Bolano được dành cho nó. Đó chính là 2666, một dự án đồ sộ, khổng lồ. Cuốn sách được xuất bản bằng tiếng Tây Ban Nha vào năm 2004, và được tôn vinh nhiệt liệt. Dự án này vốn được thai nghén dưới hình hài 5 tiểu thuyết riêng biệt. Song một năm sau ngày Roberto Bolaño mất, khi ấn bản đầu tiên được ấn hành, năm phần này đã được hợp nhất thành một tiểu thuyết duy nhất. Bởi dù có bố cục năm phần, có thể đọc riêng rẽ nhưng mỗi phần của 2666 đều có chung nhiều yếu tố (một mạng lưới tinh vi những mô típ trở đi trở lại) và phục vụ một mục đích chung. Với cấu trúc mỗi phần tương đối “mở”, 2666 cho phép người đọc có thể tự do kết hợp chúng theo nhiều cách khác nhau, dựa trên bộ khung cốt yếu đã được thiết lập. 

2666 gồm 5 phần và có cấu trúc hoàn chỉnh như 5 tiểu thuyết riêng biệt. Ở đó có bốn người châu Âu nghiên cứu văn chương. Một giáo sư đại học ở Mexico. Một nhà báo Mỹ đưa tin về một trận quyền Anh. Một nhà văn Đức kiệt xuất, ẩn dật, từng là lính Quốc xã. Cảnh sát, nhiều cảnh sát. Gái điếm. Và nhiều, rất nhiều câu chuyện riêng tư thoạt nhìn chẳng liên quan đến nhau. Nhưng đọc kỹ, ta sẽ thấy tất cả các câu chuyện đó, giống như những thế giới rất khác nhau, chồng lớp lên nhau xoay quanh một lỗ đen khổng lồ, hắc ám: Santa Teresa - thành phố bên rìa sa mạc phía Bắc Mexico, giáp giới nước Mỹ. Một thành phố lớn, đầy sức sống. Một thành phố lớn, nơi hiểm họa xảy ra bất cứ lúc nào.

Bằng sự khéo léo phi thường, các nhà văn, nhà thơ - vừa nổi tiếng lại vừa khao khát thành công, vừa toàn hảo lại vừa tuyệt vọng, vừa thờ ơ chính trị lại vừa mê mải cực đoan, cả cánh tả lẫn cánh hữu - hiện diện khắp nơi trong thế giới của Bolaño. Họ sải bước trên sân khấu như những người hùng lãng mạn, bị khiếp sợ như những tên phản diện độc đoán, thậm chí như là những tay sát thủ duy mỹ - ấy vậy nhưng họ cũng khăng khăng giữ địa vị bên lề, lách qua giữa những khe nứt thời gian và địa lý, vĩnh viễn ẩn dật, biệt tăm, không hình bóng.

2666 là nhan đề vĩnh viễn bí ẩn. Con số 2666, thật ra là một niên đại, đóng vai trò như một điểm ảo mà các phần khác nhau của cuốn tiểu thuyết đều xoay quanh. Nếu không có điểm ảo này, phối cảnh của cái toàn thể sẽ trở nên chông chênh, treo lơ lửng giữa hư không.

Có thể nhận thấy ý tưởng và kết cấu cho cuốn tiểu thuyết để đời này vốn đã nhen nhóm trong vài cuốn sách khác của Roberto Bolaño. Đặc biệt là trong Amuleto (1999), nhân vật chính Auxilio Lacouture khi ấy đã nói: “[…] Guerrero, vào lúc đêm hôm như vậy, giống một nghĩa địa hơn là giống một đại lộ, không phải một nghĩa địa vào năm 1974 hay năm 1968, hay 1975, mà là một nghĩa địa vào năm 2666, một nghĩa địa bị bỏ quên dưới mí mắt của một xác chết hay một đứa trẻ chưa ra đời, tắm trong dịch thể trơ trơ của một con mắt ráng sức quá nhiều để quên một điều này đến độ cuối cùng mọi điều khác nó quên hết cả.”

Roberto Bolaño từng chỉ ra rằng trong tác phẩm có một “trung tâm ẩn”, được giấu bên dưới cái mà ta có thể coi là “trung tâm hữu hình”. Có lý do để nghĩ rằng trung tâm hữu hình của cuốn tiểu thuyết là thành phố Santa Teresa, ảnh chiếu trung thành của Ciudad Juarez, trên biên giới giữa Mexico và Mỹ. Đó là nơi mà 5 phần của cuốn tiểu thuyết đồng quy; đó là nơi diễn ra các tội ác làm nên bối cảnh ngoạn mục của nó, những tội ác mà như lời một nhân vật trong cuốn tiểu thuyết, chứa đựng “bí mật của thế giới này”. Nhưng cái “trung tâm ẩn” kia, liệu có phải nó dựa trên 2666 - cái năm làm điểm tựa cho toàn bộ cuốn sách?

Bất luận bí ẩn ấy là gì cũng không thể phủ nhận ma lực khó cưỡng bao quanh 2666, khiến nó trở thành “một cuốn sách phong phú và chói sáng đến độ chắc chắn sẽ thu hút người đọc và giới học giả suốt nhiều đời sau”, như lời Marcela Valdes, thành viên của ban giám khảo Giải thưởng Hội Phê bình sách Toàn quốc (National Book Critics Circle Award) Hoa Kỳ.

2666 là màn trình diễn hoàn hảo mà bất cứ cuốn tiểu thuyết 900 trang nào cũng khao khát được sở hữu. Viết nương theo những nỗi hoài nghi về khả năng của văn chương, về những gì văn chương có thể khám phá hay dám gọi tên những tai ách của thế gian, Bolano đã chiến thắng cuộc đua tới vạch đích, cuộc đua viết ra điều ông - một bậc thầy ngôn từ - mong muốn chia sẻ một cách giản dị.