Xa rời giá trị cốt lõi, doanh nghiệp mất lợi thế cạnh tranh

Hiện nay, cả nước có trên 800.000 DN, trong đó khoảng 98% là DN vừa và nhỏ, trên 22.000 DN FDI và gần 900 DN nhà nước. Trong 5 năm vừa qua và đặc biệt là hai năm gần đây, nhiều DN Việt Nam đã nắm bắt được cơ hội kinh doanh do hội nhập quốc tế mang lại. Tuy nhiên cộng đồng DN nói chung phải đối mặt với nhiều khó khăn, rủi ro do đại dịch Covid-19, do xung đột địa - chính trị và sự bất ổn của kinh tế thế giới. Mặc dù Chính phủ đã có nhiều giải pháp mạnh mẽ để hỗ trợ nhưng sự phục hồi sản xuất, kinh doanh của DN chưa có chuyển biến rõ rệt.

Bên cạnh các lý do khách quan, có thể nói nguyên nhân chính của tình hình trên là năng lực cạnh tranh và hiệu quả sản xuất, kinh doanh của DN thấp so với yêu cầu. Đây là vấn đề tồn tại lớn nhất sau khi Việt nam gia nhập WTO. Do quy mô còn quá nhỏ, năng lực quản lý hạn chế, một số DN lớn chưa xây dựng được chiến lược kinh doanh dài hạn, không tập trung vào năng lực cốt lõi, đầu tư dàn trải. Điều đó không chỉ ảnh hưởng đến chính DN mà phần nào làm cho cơ cấu kinh tế mất cân đối và tăng trưởng không bền vững.

Kinh tế thế giới đang đối mặt với rất nhiều khó khăn, lạm phát cao xảy ra trên diện rộng, khủng khoảng nợ công đang lan rộng ở châu Âu, tình trạng thất nghiệp không chỉ trầm trọng hơn ở những nước kém triển mà cả các đầu tàu kinh tế cũng đang phải đối mặt. Tình hình ấy đòi hỏi DN Việt Nam phải xây dựng công cụ phân tích nhằm định vị giá trị cốt lõi để vượt qua thách thức, nắm bắt cơ hội mới nhằm nâng cao sức cạnh tranh.

Mỗi DN phải được coi là một chuỗi của giá trị gia tăng được tạo ra bởi sản xuất, kinh doanh. Sản xuất, kinh doanh bao gồm việc tạo sản phẩm, marketing, phân phối và dịch vụ sau bán hàng. Hỗ trợ kinh doanh bao gồm nguồn lực, hạ tầng đầu vào, khả năng lãnh đạo, văn hóa, công nghệ (hỗ trợ tạo giá trị gia tăng và giảm chi phí). Năng lực của DN là tập hợp chuỗi giá trị gia tăng hoạt động đó. Một trong những giá trị cốt lõi của DN là năng lực cạnh tranh và có lợi thế so sánh với đối thủ cạnh tranh, mang lại lợi nhuận.

Các giá trị cốt lõi của DN có thể định vị theo cấp độ. (1) Giá trị cốt lõi cơ bản là năng lực giúp DN tránh được rủi ro và khai thác được cơ hội. (2) Giá trị cốt lõi, đặc biệt là năng lực mà đối thủ cạnh tranh không có. (3) Giá trị cốt lõi khó có thể sao chép là năng lực mà đối thủ không dễ xây dựng và phát triển, khó sao chép. (4) Giá trị cốt lõi không thể thay thế là năng lực liên quan đến tài sản trí tuệ, thương hiệu, văn hóa DN.

Theo lý thuyết quản trị DN, muốn xác định các giá trị cốt lõi thì tối thiểu DN phải xây dựng ba công cụ phân tích năng lực, hay nói cách khác là phân tích năng lực tạo ra giá trị gia tăng trong hoạt động. Đó là phân tích thuận lợi khó khăn, phân tích đối thủ cạnh tranh, phân tích khả năng cạnh tranh.

Phân tích thuận lợi khó khăn là phân tích các yếu tố thiên thời, địa lợi, nhân hòa giúp nhận định được những điểm mạnh, điểm yếu cũng như những thách thức và cơ hội của DN. Phân tích về đối thủ cạnh tranh là phân tích hoạt động trong chuỗi giá trị của đối thủ trong cùng một ngành nghề, từ đó có thể có được sự nhận định lợi thế so sánh về năng lực giữa các đối thủ, giúp DN “biết người” trong môi trường cạnh tranh. Phân tích khả năng cạnh tranh đóng vai trò quyết định để “biết ta” trong việc lựa chọn xây dựng và phát triển giá trị cốt lõi của DN. Trong phân tích này, trước hết phải xác định được thị trường và thị phần của sản phẩm để đầu tư cho phát triển giá trị cốt lõi bền vững, hay nói cách khác là phải trả lời được các câu hỏi về vị trí, sự ổn định, dự báo khả năng phát triển của thị trường, khách hàng dự định nhằm tới. Mặt khác, còn phải phân tích được yếu tố sản xuất của cả ngành, bao gồm chi phí đầu vào như nguyên, nhiên liệu, nhân công và các chi phí gián tiếp. Hơn nữa, phân tích khả năng cạnh tranh còn phải phân tích về tính liên kết của các ngành phụ trợ và có liên quan như nghiên cứu, đào tạo, xúc tiến thương mại, vận chuyển, tài chính, hải quan, đất đai…

Trong xây dựng chiến lược cạnh tranh của DN, Chính phủ cần chú trọng xây dựng môi trường đầu tư thuận lợi. DN cần định vị thị trường theo nguyên tắc giữ vững thị trường trong nước, từng bước tiến ra thị trường ASEAN và quốc tế.

Như đã nói, phát triển giá trị cốt lõi đóng vai trò quan trọng quyết định sự phát triển bền vững của DN. Việc xa rời các giá trị cốt lõi sẽ dẫn tới sự thất bại, nhất là trong thời kỳ kinh tế suy thoái. Mặc dù vậy, cũng cần nhận thức rằng, không có giá trị cốt lõi nào của DN là tuyệt đối. Hơn nữa, việc duy trì quá lâu giá trị cốt lõi sẽ làm DN kém sáng tạo và đổi mới. Chính vì vậy, việc không ngừng phát triển và hoàn thiện các giá trị cốt lõi và sự cân đối hợp lý giữa chiến lược xây dựng giá trị cốt lõi và chiến lược liên kết đối tác sẽ đóng vai trò quyết định thành công của DN trong quá trình tái cơ cấu và trong thời kỳ kinh tế chuyển đổi nhằm nâng cao khả năng canh tranh và phát triển bền vững. Sự phát triển của DN thông qua xây dựng và phát triển giá trị cốt lõi sẽ đảm bảo hiệu quả cho tiến trình hội nhập kinh tế thế giới.

(*) Nguyên Phó Chủ tịch VCCI