Tranh cách ngôn Lương Văn Can: Tâm

Câu này là một phần cách ngôn số 129, trang 59, sách Kim cổ cách ngôn (1925) của Lương Văn Can, đã được TS. Lý Tùng Hiếu chú giải và giới thiệu, diễn đạt lại. Nguyên văn của đoạn cách ngôn này: “Đại để chuyển phiến kinh doanh, tu thị tiên tồn tâm địa. Phàm vật hoá tất chân. Hựu tu kinh tích. Hựu tu bất cảm tham cầu hậu lợi. Nhậm thiên lý như hà. Tuy mục hạ sở đắc chi bạc, tất vô hậu hoạn”.

Lương Văn Can thích nghĩa: “Đại khái người ta sửa sang buôn bán hẳn là trước phải giữ lấy tâm địa cho tốt, đồ hàng phải cho chân thật, lại phải kính tiếc của giời đừng có phao phí, lại phải không giám tham cầu lợi nhiều, tuỳ mặc nhẽ giời thế nào, thời trước mắt được lợi dẫu ít mà không có hại về sau”.

TS. Lý Tùng Hiếu chú giải và diễn đạt cách ngôn này như sau: Người kinh doanh nên có cái tâm trung thực, công bằng, nhân hậu. Hàng hoá phải là hàng thật, không pha trộn, tráo đổi, gian dối cân lượng. Lại phải biết kiềm chế lòng tham, đừng tham cầu lãi lớn, cũng không tham lợi nhỏ, để thiệt cho người khác. Như vậy, tuy trước mắt có thể thu lợi không nhiều, nhưng lợi nhuận vững bền, không có gì phải lo lắng về sau.

Ngược lại, những người kinh doanh có cái tâm vụng trộm, chuyên toan tính điều lợi cho mình, lấy xảo trá cầu lợi, cầu giàu, lấy làm đắc sách, nhưng thật ra là tự mình gây tội ác. Họ sẽ không được hưởng lợi lâu dài, vì sự xảo trá tất có lúc lộ ra, của thiên trả địa.

Thông tin về danh nhân Lương Văn Can:

Lương Văn Can, nguyên tên là Lương Ngọc Can, tự Ôn Như, biệt hiệu Sơn Lão, sinh năm 1854 mất năm 1927 tại thôn Hạ, xã Nhị Khê, huyện Thượng Phúc, phủ Thường Tín, tỉnh Hà Nội (nay là xã Nhị Khê, huyện Thường Tín, Hà Nội).

Vào buổi giao thời khi chuyển từ chế độ phong kiến sang chế độ thuộc địa bán phong kiến đầu thế kỷ XX, cùng với những chí sĩ cách mạng như Phan Bội Châu, Phan Chu Trinh, Lương Văn Can đã dành trọn đời của mình cho phong trào Duy Tân với chủ trương khôi phục đất nước bằng con đường nâng cao dân trí, cải tổ xã hội về mọi mặt, trong đó có kinh tế, giáo dục và văn hóa, với các hoạt động thực tiễn như mở mang kinh doanh, mở trường dạy quốc ngữ, bỏ lối học khoa bảng từ chương, thêm khoa học và ngoại ngữ cũng như hướng đến nền chính trị dân chủ.

Cụ Lương Văn Can đã tham gia sáng lập Đông Kinh Nghĩa thục, tiên phong trong công cuộc chấn hưng thực nghiệp để cổ vũ giới công thương người Việt. Rồi cụ Can tự mình thể nghiệm tư tưởng ấy bằng việc tổ chức kinh doanh ngay trong cảnh bị lưu đày ở Nam Vang (Camphuchia).

Cụ đã làm nên một cuộc cách mạng văn hóa - tư tưởng lấy: Giáo dục là nền tảng và kinh doanh, thương mại là con đường đi đến tự cường của một quốc gia; với triết lý kinh doanh “bình tâm công đạo”. Cụ được tôn vinh là “Người thầy đầu tiên của giới doanh nhân Việt Nam”.

Ngoài dạy học và tham gia kinh doanh, cụ Lương Văn Can còn viết và biên soạn 19 quyển sách, trong đó nổi bật nhất là hai tác phẩm Kim cổ cách ngôn và Thương học phương châm đúc kết những chiêm nghiệm về đạo đức làm người, đạo đức kinh doanh và tri thức kinh doanh.

Đến nay, những triết lý và lời dạy của cụ về kinh doanh vẫn còn nguyên giá trị thực tiễn trong bối cảnh ngày càng hội nhập sâu vào nền kinh tế thế giới, việc xây dựng văn hóa kinh doanh đặc sắc của doanh nhân Việt Nam (những học trò của Lương Văn Can ngày nay) trên tinh thần của “đạo làm người” và “đạo làm giàu” theo tư tưởng của Lương Văn Can là hết sức có ý nghĩa.