Chuyện súng đạn ở Mỹ

Không khí bi thương bao trùm nước Mỹ trong ngày 14/12, che phủ không khí rộn ràng đón Giáng sinh đang đến rất gần, với vụ thảm sát bằng súng tại Trường Tiểu học Sandy Hook ở thị trấn Newtown, bang Connecticut. Đây là một khu vực rất bình yên mà mười năm qua chưa từng có vụ án mạng nào xảy ra, ngoại trừ duy nhất một vụ tự tử.

Người dân Mỹ thường đổ xô mua súng sau mỗi vụ thảm sát để phòng thân

Trường Sandy Hook có khoảng 600 trẻ em từ mẫu giáo đến lớp 4 và 42 giáo viên. Danh tính thủ phạm được xác định là Adam Lanza 20 tuổi.

Thông minh nhưng lầm lì, ít nói, sống gần như cách biệt hoàn toàn với cộng đồng là những gì bạn bè và người quen miêu tả về kẻ giết người.

Adam Lanza đã bắt đầu ngày mới theo một cách đầy kinh hoàng khi nổ súng vào mẹ mình, bà Nancy, ngay tại nhà. Kế đến Adam đã lái xe tới Trường Sandy Hook gần đó gây thêm tội ác khiến không chỉ nước Mỹ mà cả thế giới phải rúng động.

Nhiều gia đình ở Mỹ có con cùng trang lứa với các học sinh bất hạnh đã hoàn toàn bị sốc và bật khóc khi nghe tin này trên truyền hình.

Có mặt ngay sau vụ thảm sát, cảnh sát tìm thấy tại hiện trường một khẩu súng trường Bushmaster cỡ nòng 5,6mm. Theo đại diện cảnh sát Connecticut, trung úy Paul Vance, nghi phạm nã súng rất nhiều phát vào mỗi nạn nhân chứ không chỉ một lần.

Ngoài ra, y còn sử dụng một khẩu súng lục Glock 9mm và một khẩu súng bán tự động Sig Sauer.

Khi nghe thấy tiếng nổ, các giáo viên ở các khu vực khác trong tòa nhà đã tìm cách bảo vệ các em nhỏ bằng cách khóa cửa phòng và cho các em trốn vào các hốc tủ hoặc trong phòng vệ sinh.

Cảnh sát sau khi đến trường học đã nhanh chóng chuyển các học sinh đến nơi an toàn và niêm phong trường học. Bên ngoài trường, đông đảo phụ huynh vội vã kéo tới, quẫn trí và điên cuồng tìm kiếm các con của mình, còn sống hay đã chết.

Nạn nhân vụ xả súng tại rạp chiếu phim Century, Colorado tập trung tại bãi đậu xe

Ngày 15/12, một phát ngôn viên cảnh sát đã công bố tên các nạn nhân đồng thời khẩn khoản yêu cầu các nhà báo tại cộng đồng Newtown tôn trọng sự riêng tư của các gia đình đang đau khổ.

Danh sách gồm tên 12 bé gái và tám bé trai, trong đó 16 em mới 6 tuổi. Nạn nhân nhỏ tuổi nhất là bé Noah Pozner vừa mới tổ chức sinh nhật lần thứ sáu hồi tháng trước. Một nạn nhân khác là bé Josephine Gay vừa lên 7 vào ngày 11/12, ba ngày trước vụ thảm sát.

Sáu nạn nhân người lớn đều là phụ nữ, lớn tuổi nhất là cô Mary Sherlach, 56 tuổi, chuyên viên tâm lý của trường. Cô Sherlach cùng với cô hiệu trưởng Dawn Hochsprung thiệt mạng khi cố gắng ngăn cản tay súng.

Trong lời phát biểu từ Nhà Trắng vài giờ sau khi vụ việc xảy ra, Tổng thống Obama đau buồn nói rằng “tim của chúng ta tan vỡ hôm nay” và đã ứa lệ nhiều lần khi nói về các nạn nhân: “Chúng ta đã trải qua quá nhiều thảm kịch như thế này trong vài năm qua. Và mỗi lần nghe tin, tôi phản ứng không phải trong tư cách một tổng thống mà trong tư cách là cha mẹ”.

Tổng thống Obama cũng kêu gọi hành động để chấm dứt bạo lực xảy ra thêm tại những nơi công cộng, đồng thời ra lệnh các cơ quan nhà nước treo cờ rủ.

Tưởng niệm các nạn nhân trong vụ thảm sát ở ngôi đền thờ đạo Sikh, Wisconsin

Đây là một trong hai vụ tấn công trường học đẫm máu nhất trong lịch sử Hoa Kỳ, sau vụ Cho Seung Hui, một người Mỹ gốc Hàn Quốc, xả súng tại Trường Đại học Công nghệ Virginia hồi tháng 4/2007 giết chết 32 người.

Riêng trong năm nay thì đây là lần tấn công lớn thứ ba. Vụ thứ nhất khiến 12 người chết và 59 người bị thương xảy ra tại rạp chiếu phim Century ở thị trấn Aurora bang Colorado lúc nửa đêm hôm 20/7, khi hung thủ John Holmes 24 tuổi mang theo một súng trường AR15 và ba súng ngắn đã xả súng vào đám đông khán giả đang xem buổi khai trương bộ phim Người Dơi.

Vụ thứ hai xảy ra hồi tháng 8 khiến sáu người bị giết tại một ngôi đền thờ đạo Sikh tại Oak Creek, bang Wisconsin, trong buổi hành lễ ngày Chủ nhật 5/8. Tay súng Wade Michael Page, 40 tuổi, có liên quan đến nhóm cực đoan phân biệt chủng tộc, đã bị cảnh sát bắn hạ ngay tại hiện trường.

Vụ thảm sát tại Trường Sandy Hook lại một lần nữa khiến nước Mỹ bước vào cuộc tranh luận sôi sục về vấn đề kiểm soát việc sở hữu và sử dụng súng, mặc dù tên giết người đã được xác định là một kẻ rối loạn về nhân cách.

Nhóm lợi ích ảnh hưởng đến luật quản lý và sử dụng súng

Người nước ngoài đến Mỹ thường ngạc nhiên khi thấy súng đạn được bày bán tự do như một mặt hàng bình thường. Người mua chỉ cần có đủ các điều kiện về tuổi quy định, không có tiền sử phạm tội hoặc bệnh tâm thần và được cảnh sát cho phép thì có thể mua súng và được cấp giấy phép sở hữu súng.

Giáo viên Trường Tiểu học Sandy Hook sơ tán các em học sinh đang hoảng loạn

Người mua chỉ cần tự khai vào một biểu mẫu, người bán gửi bản khai đó cho cảnh sát, sau khi đối chiếu với hệ thống hồ sơ lưu trữ toàn quốc về nhân thân của công dân Mỹ, cảnh sát sẽ trả lời có cho phép mua súng hay không (mọi liên lạc đều qua mạng), còn nếu thấy có vấn đề, cảnh sát lập tức đưa người đó về đồn thẩm tra.

Ai chưa biết cách dùng súng thì không được mua súng. Nơi bán súng thường có bãi thử súng. Người mua súng phải qua sát hạch tương tự khi lấy bằng lái xe: sát hạch lý thuyết rồi sát hạch thực tế khả năng dùng súng. Có giấy phép rồi hằng năm phải trình xét.

Quản lý súng lỏng lẻo như vậy là kết quả các cuộc vận động lobby của Hiệp hội Súng quốc gia (National Rifle Association of America – NRA) vốn là một tổ chức do những thợ săn và người thích súng lập ra năm 1871.

Có tới tám Tổng thống Mỹ từng là thành viên NRA: Grant, Theodore Roosevelt, Eisenhower, Kennedy, Nixon, Reagan, George H.W. Bush, đặc biệt ông Bush con (George W. Bush) được coi là tổng thống thân thiện nhất với súng.

Thời xưa, khi việc người dân sở hữu súng chưa gây ra lắm rắc rối thì NRA chủ yếu mở các khóa huấn luyện cách sử dụng súng an toàn, kỹ thuật bắn súng và săn bắn. Từ thập niên 60 của thế kỷ XX trở đi, khi nhiều người Mỹ lên tiếng đòi kiểm soát súng thì NRA đã từ vai trò câu lạc bộ những người yêu súng trở thành đoàn thể chính trị phản đối việc cấm súng.

Ngày nay NRA có 4,3 triệu hội viên và là một trong những đoàn thể có thế lực nhất nước Mỹ. Họ từng chi 10 triệu USD cho cuộc tranh cử tổng thống năm 2008. TờWashington Post cho biết trong lần bầu cử Quốc hội gần đây, 4/5 ứng viên do NRA ủng hộ đều trúng cử. Vì thế các chính khách rất ngại chống lại NRA.

Lịch sử Hoa Kỳ gắn liền với súng đạn

Nước Mỹ đứng đầu thế giới về tai họa do súng gây ra, trung bình hằng năm có khoảng 100.000 người thương vong bởi súng, trong đó khoảng 30.000 người tử vong. Tổng số người Mỹ chết vì tai nạn súng trong nước cho đến nay nhiều hơn tổng số lính Mỹ chết trong tất cả các cuộc chiến tranh ở ngoài nước.

Có đến sáu trong số 44 tổng thống Mỹ là nạn nhân của các vụ ám sát bằng súng.

Trên thế giới không nước nào dân chúng sở hữu súng với mức độ cao như nước Mỹ: 314 triệu dân Mỹ hiện nay làm chủ khoảng 200 triệu súng các loại và bình quân mỗi người lớn có hơn một khẩu súng.

Trong khi dư luận quốc tế ngày càng mạnh mẽủng hộ việc cấm súng ở Mỹ thì phần lớn người Mỹ lại nghĩ khác. Một điều tra của Viện Gallup cho thấy số người Mỹ phản đối cấm súng tăng lên theo thời gian: năm 1990 là 20%, năm 2010 là 54%.

Đây thật là điều khó hiểu đối với người dân các nước khác, thế nhưng với nước Mỹ thì vấn đề này mang tính lịch sử.

Những tốp người châu Âu đầu tiên vượt biển tới đây khai phá đất hoang đều phải dùng súng để tự vệ, chống thú dữ, đánh đuổi người bản xứ để chiếm đất, xây dựng nên các vùng thuộc địa dưới sự thống trị của thực dân Anh.

Cảnh sát đang khám nghiệm hiện trường một vụ bắn nhau ở 5th avenue, New York

Luật pháp một số nơi vào thời ấy yêu cầu dân khẩn hoang phải có vũ khí để cùng mọi người chiến đấu với kẻ địch. Toàn bộ đàn ông các thuộc địa này đều tự vũ trang thành các đội dân quân.

Khi nhà cầm quyền thực dân đòi dân quân Mỹ nộp súng thì họ chẳng những không nộp mà còn đi xa hơn nữa khi dân Mỹở 13 thuộc địa tuyên bố thành lập một quốc gia độc lập với Anh quốc.

Tiếp đó họ tiến hành cuộc chiến tranh Độc lập 1775-1781 chống lại thực dân Anh và giành thắng lợi. Trong các cuộc nội chiến tàn khốc 1862-1865 giữa hai miền Nam Bắc, rồi cuộc Tây tiến tranh cướp đất và vàng, mọi mâu thuẫn đều được giải quyết bằng súng đạn.

Hiến pháp Mỹ được thông qua năm 1789 chỉ có bảy điều nhưng lại có tới 27 tu chính án, trong đó tu chính án số II có tiêu đề Quyền giữ và mang vũ khí, được thông qua ngày 15/12/1791 bảo đảm các công dân Mỹ có quyền sở hữu và mang súng.

Về sau chính quyền hơn một nửa số bang ở Mỹ tán thành Học thuyết Castle, tức học thuyết chủ trương cho phép cá nhân được tự vệ chính đáng kể cả sát thương thay vì rút lui khi bị tấn công và thể hiện nó bằng luật Stand your Ground (Đứng nguyên tại chỗ, nếu không tôi sẽ bắn), tức luật cho phép nổ súng khi bị đe dọa.

Về vấn đề ủng hộ hay phản đối kiểm soát súng, người Mỹ đang có sự phân hóa rõ rệt.

Những người phản đối việc cấm súng chiếm đa số, trong đó bao gồm cả Hội NRA và đảng Cộng hòa, cho rằng thông thường cảnh sát chỉ đến hiện trường sau khi đã xảy ra hành động phạm tội, vì thế mang theo súng là cách tự vệ tốt nhất của người dân khi đối mặt với hung thủ.

Trong buổi nói chuyện trên đài truyền hình tin tức Fox hôm 15/12 ngay sau cuộc thảm sát, dân biểu Cộng hòa Louis Gohmert lập luận rằng vấn đề không phải là một quốc gia tràn ngập súng mà là công dân không được trang bị súng đầy đủ. Ông cho rằng các nạn nhân trong vụ nổ súng tại Trường Sandy Hook có lẽ đã được cứu, nếu giáo viên được mang súng đến trường.

Ông nói: “Nghe câu chuyện về hành động anh hùng của vị hiệu trưởng, tôi ước gì bà ấy có một khẩu súng trường trong văn phòng của bà. Như vậy khi nghe tiếng súng bà sẽ mang nó ra, mà không phải lao ra, một cách anh hùng, với hai tay không”.

Phe chống lại việc sở hữu súng thuộc nhóm thiểu số. Trong cuộc đấu tranh không cân sức ấy, người ta ghi nhận có không ít người Mỹ đòi hỏi phải kiểm soát thật chặt chẽ sao cho súng không lọt vào tay những kẻ tội phạm hay người có vấn đề về tâm thần. Đảng Dân chủ ủng hộ quan điểm này. Nhìn chung các Tổng thống Dân chủ đều cố gắng tìm cách đưa ra luật lệ để kiềm chế việc sử dụng súng.

Trên thực tế, cuộc chiến chống lại súng ống ở nước Mỹ không khả thi vì nhiều lý do.

Thứ nhất, đa số người Mỹủng hộ việc sở hữu súng. Không ứng cử viên Tổng thống nào dám công khai chống súng nếu không muốn chuốc lấy thất bại trên chính trường. Đó là chưa nói phần lớn chính khách Mỹ đều mê súng.

Thứ hai, Hội NRA, mà đứng sau nó là những tay buôn súng có máu mặt, là một tổ chức có đủ tài chính và thực lực để triệt hạ bất cứ một dự luật hoặc bất cứ mưu đồ nào làm tổn thất đến lợi ích ngành công nghiệp súng ống nổi tiếng của nước Mỹ.

Thứ ba, muốn chống súng hữu hiệu, nhất thiết phải sửa quy định sử dụng súng trong Hiến pháp. Nhưng đây gần như là một “nhiệm vụ bất khả thi”, bởi theo Điều 5 Hiến pháp Hoa Kỳ, phải có đủ 2/3 số thành viên của Hạ viện và Thượng viện xét thấy cần thiết, hoặc theo yêu cầu của cơ quan lập pháp ở 2/3 các bang thì Quốc hội mới được sửa đổi Hiến pháp và triệu tập Đại hội để đề xuất những sửa đổi. Điều này gần như không bao giờ xảy ra.

Phải chăng có một thứ “văn hóa súng đạn”

Bất chấp những lời kêu gọi sau mỗi vụ xả súng kinh hoàng, có vẻ như nước Mỹ vẫn không có sự sẵn sàng về chính trị để chấm dứt tình trạng sa lầy kéo dài lâu nay quanh vấn đề toàn dân sở hữu súng. Thậm chí người dân còn đổ xô đi mua súng để phòng thân sau mỗi vụ thảm sát.

Việc người dân sử dụng súng ở Mỹ trở thành một tập quán có thể nói nôm na là “văn hóa súng đạn” có nguồn gốc xa xưa từ thời nội chiến (1861-1865) với khẩu hiệu nổi tiếng: “Abraham Lincoln giải phóng con người, nhưng Samuel Colt mới đem lại bình đẳng”.

Samuel Colt (1814-1862) là người đầu tiên chế ra súng lục ổ xoay. Ông nổi tiếng đến mức người ta gọi tất cả súng ngắn là súng Colt. Các nhà lập quốc Hoa Kỳ đã coi việc được dùng súng là quyền cơ bản của con người, chỉ đứng sau quyền tự do ngôn luận và quyền này được ghi trong điều 2 Tuyên ngôn nhân quyền từ năm 1791.

Năm 1981, sau khi Tổng thống Reagan bị bắn trọng thương, những người chống súng đã nỗ lực vận động đưa ra một dự luật ngăn chặn bớt súng đạn với một số hạn chế như: cấm bán cho dân một số loại vũ khí tấn công của quân đội, người mua súng phải đợi năm ngày để kiểm tra nhân thân, đặt ra một số lệ phí và giấy phép sử dụng súng…

Dù chỉ có một số điều khoản nhưng dự luật đã bị ngâm đến năm 1994 mới được Quốc hội thông qua và Tổng thống Bill Clinton phê chuẩn. Tuy nhiên lệnh này chỉ có thời hạn 10 năm, sau đó nếu Quốc hội không ủy quyền kéo dài thời hạn thì lệnh cấm tự động hết hiệu lực.

Năm 2004 (thời Tổng thống George W. Bush), dưới sức ép của NRA, Quốc hội Mỹ đã không tuyên bố kéo dài thời hạn thi hành lệnh trên, đồng nghĩa với việc lệnh cấm đó thất bại. Hậu quả là những loại súng như AK-47, súng lục TEC-9 là những vũ khí tấn công vốn chỉ cảnh sát mới được dùng, nay cũng được bán cho dân.

Chính việc sở hữu súng dễ dàng như vậy nên đã hình thành một thứ “văn hóa súng đạn” tại Mỹ, được cổ xúy bởi một bộ phận không nhỏ giới thanh niên Mỹ bất mãn, có vấn đề tâm lý trong cuộc sống hiện đại nhưng không được xã hội quan tâm đúng mức.

Kết quả là sự tồn tại của quyền sử dụng súng là sự hình thành nền văn hóa băng nhóm cũng phát triển mạnh mẽ. Việc sử dụng súng để thanh toán lẫn nhau là khá phổ biến trong giới tội phạm Mỹ.

Vì vậy, tuy hiện có 38 bang cấm mang súng vào trường trung học và 16 bang cấm mang vũ khí vào đại học, nhưng luật nhìn chung vẫn lỏng lẻo và không nhất quán.

* * *

Vụ thảm sát ở Trường Tiểu học Sandy Hook hồi giữa tuần qua, mà nạn nhân phần lớn là trẻ em, đã khiến cả nước Mỹ bàng hoàng và giận dữ.

Đặc biệt với các bậc phụ huynh có con nhỏ, chắc chắn phải mất một thời gian dài mới vượt qua được tâm trạng bất an, lo lắng từng ngày khi đưa con đến trường và ngóng đợi đến giờ đón con, cho tới khi có thể nguôi ngoai bi kịch tồi tệ vừa diễn ra.

Còn đối với những con chim non ở trường tiểu học này, nỗi ám ảnh hãi hùng sẽảnh hưởng đến tâm hồn trẻ thơ không biết đến bao giờ mới phai nhạt.

Mới đây, một liên minh các thị trưởng, trong đó gồm Thị trưởng thành phố Boston Thomas Menino và Thị trưởng New York Michael Bloomberg, đã đồng loạt kêu gọi hành động. “Đây là lúc cần có một chính sách quốc gia để loại bỏ những kẽ hở pháp luật về súng đạn” – Thị trưởng Menino nói.

Có lẽ người dân Mỹ cũng đang chờ đợi xem liệu điều này sẽ trở thành hiện thực hay không trong nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Obama, khi mà ông không còn chịu áp lực chính trị như đã từng có trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng vừa qua.