Thị trường lao động sẽ ra sao?

Doanh nghiệp ngừng hoạt động ảnh hưởng tiêu cực đến kinh tế xã hội, như tỷ lệ thất nghiệp tăng, mặt bằng bỏ trống, an ninh trật tự phức tạp hơn.

Trong thời gian tới thị trường lao động sẽ diễn biến như thế nào? Đâu là cơ hội và thách thức? Tạp chí Doanh Nhân Sài Gòn đã có cuộc trò chuyện với PGS-TS. Trương Văn Vỹ - Giảng viên Đại học Quốc gia TP.HCM.

* Báo cáo mới đây của cơ quan thuế TP.HCM, trong 10 tháng năm 2023, số lượng doanh nghiệp trên địa bàn đã giảm hơn 13%. Còn theo kết quả khảo sát doanh nghiệp cả nước tháng 5/2023 của Diễn đàn Kinh tế Việt Nam và VNExpress, gần 80% công ty nói tình hình làm ăn ảm đạm. Theo ông, hai tháng cuối năm 2023 và đầu 2024, tình hình kinh tế có khả quan?

- Thống kê về kinh tế, nếu lạm phát 6 - 7% là có vấn đề. Lạm phát trên 10% là nền kinh tế thực sự có vấn đề. Những thống kê như số doanh nghiệp ở TP.HCM giảm 13%, hay gần 80% doanh nghiệp trên cả nước nói đang làm ăn ảm đạm, khiến ai cũng lo lắng.

Cuối năm 2023 và đầu 2024, cá nhân tôi vẫn chưa nhìn thấy tín hiệu tích cực của nền kinh tế. Sức mua của thị trường thế giới chưa phục hồi, xuất khẩu của nước ta chưa thể tăng cao, rất nhiều doanh nghiệp vẫn trong tình trạng hoạt động cầm chừng. Người lao động thất nghiệp hoặc lương bị cắt giảm, dẫn đến ít mua sắm, nên thị trường cuối năm khó sôi động. Tôi hy vọng Giáng sinh và Tết sắp đến, có thể phần nào thúc đẩy nhu cầu tiêu thụ hàng hóa. Đầu năm 2024, chúng ta chờ xem cuộc chiến giữa Israel và Hamas, giữa Nga và Ukraina có kết thúc sớm hay không. Hai cuộc chiến này tác động đến kinh tế thế giới, trong đó nhiều nước là bạn hàng xuất nhập khẩu lớn của Việt Nam.

* Hiện giờ tỷ lệ thất nghiệp cao, tại sao nhiều doanh nghiệp vẫn khát nhân lực, thưa ông?

- Chúng ta đang trong tình huống dư thừa lao động phổ thông, nhưng thiếu lao động có tay nghề. Một ví dụ đơn giản trong công ty may mặc. Người lao động làm việc như sắp xếp hàng thì dễ, nhưng công nhân may lành nghề có kỹ thuật tốt thì ít. Tương tự các ngành cơ khí, luyện kim hay xây dựng. Ngoài ra, chúng ta đặc biệt thiếu nhân sự vừa vững kỹ thuật vừa giỏi ngoại ngữ. Ví dụ kỹ sư trong lĩnh vực phần mềm, chip hay chất bán dẫn, nhưng có thể trao đổi trực tiếp bằng tiếng Anh hoặc tiếng Nhật với khách hàng, đối tác. Do vậy, thừa vẫn thừa, thiếu vẫn thiếu.

* Việt Nam vừa nâng cấp quan hệ với Mỹ. Cuối năm 2023 này, hàng loạt chương trình xúc tiến thương mại - đầu tư giữa Việt Nam với nhiều quốc gia cũng diễn ra, đây cũng là cơ hội cho thị trường lao động Việt Nam?

- Quý III/2023 vừa qua, kinh tế Mỹ hồi phục tích cực với GDP tăng trưởng 4,9%. Mỹ là nền kinh tế lớn hiếm hoi có tốc độ cao như vậy. Khi hai nước nâng cấp quan hệ, sẽ đi kèm nhiều thay đổi về thuế quan, thương mại và đầu tư. Không ít doanh nghiệp Mỹ muốn chuyển bớt hoạt động sản xuất từ Trung Quốc sang Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam.

Tại hội nghị APEC ở San Francisco vừa qua, phái đoàn do Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng dẫn đầu, đã rất tích cực làm việc với doanh nghiệp lớn của Hoa Kỳ, nhằm mời gọi đầu tư và tăng cường hợp tác. Điều này có lợi cho cả hai trên nhiều khía cạnh. Các lĩnh vực doanh nghiệp Mỹ hiện muốn đầu tư vào Việt Nam là sản xuất hàng điện tử, giao thông vận tải, năng lượng tái tạo và kinh tế xanh.

Nếu Việt Nam có thể làm tốt, ví dụ các chính sách thông thoáng, giảm bớt thủ tục, ưu đãi thuế quan, bảo vệ môi trường và cải thiện hạ tầng giao thông vận tải, tôi nghĩ có thể thu hút lượng không nhỏ công ty Hoa Kỳ. Tất nhiên quá trình này, chúng ta phải cạnh tranh với Indonesia, Malaysia, Thái Lan và nhiều nước khác. Một khi thành công, các công ty tới đầu tư có thể tạo ra nhiều việc làm, giúp giải bài toán thất nghiệp. Công ty Hoa Kỳ thường có chính sách đào tạo nhân viên tốt. Điều này giúp nâng cao tay nghề và phần nào ổn định thị trường lao động.

* Người lao động cần trang bị kỹ năng gì để đón cơ hội này?

- Thời gian gần đây kinh tế xã hội thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng gặp không ít biến động. Do vậy, kỹ năng quan trọng nhất là tính thích ứng. Để thích ứng nhanh, bạn phải giao tiếp tốt, quản lý thời gian tốt, làm việc nhóm tốt và ngoại ngữ tốt. Bên cạnh đó chuyên môn phải vững.

Các doanh nghiệp sản xuất của Hoa Kỳ đều yêu cầu nền tảng kỹ thuật, đặc biệt những vị trí như kỹ sư. Nếu doanh nghiệp Hoa Kỳ đổ bộ vào Việt Nam trong năm 2024 như nhiều chuyên gia dự đoán, tôi tin rằng lĩnh vực dẫn đầu là sản xuất hàng điện tử, xây dựng và chuyển đổi năng lượng sạch. Đây đều là nhóm ngành cần nhiều lao động có tay nghề, có kỹ thuật. Nếu bạn tiếng Anh giỏi nữa, sẽ là lợi thế.

* Để phát triển thị trường lao động một cách bền vững, theo ông cần phải làm gì một cách hiệu quả và cụ thể?

- Chính phủ và doanh nghiệp cần phối hợp chặt chẽ, để ổn định thị trường lao động. Một số giải pháp mà chính phủ cần thực hiện như sau:

Thứ nhất, đầu tư vào nguồn nhân lực. Đây là giải pháp căn cơ nhưng nhiều năm qua chúng ta chưa làm tốt. Cần chú ý hơn đến đào tạo nghề. Quá trình học tập nên gắn với công việc thực tế ở doanh nghiệp, để học xong các em đáp ứng được nhu cầu của thị trường.

Thứ hai, tạo điều kiện cho doanh nghiệp đào tạo nhân viên. Trường học đào tạo về nền tảng chuyên môn, khi đi làm tùy nhu cầu mỗi đơn vị, phần lớn phải đào tạo lại. Chính phủ và chính quyền các địa phương trọng điểm, nên tăng cường giúp đỡ doanh nghiệp đào tạo - nâng cao kỹ năng cho người lao động, thông qua chính sách và hỗ trợ cụ thể. Ví dụ về thuế hay hoạt động của tổ chức công đoàn.

Thứ ba, cải thiện hệ thống chính sách. Chính phủ cần hoàn thiện hệ thống chính sách liên quan đến thị trường lao động, đảm bảo tính minh bạch, đồng bộ và hiệu quả. Khi thị trường lao động có sự phát triển bền vững, sẽ đóng góp không nhỏ cho nhu cầu kinh tế xã hội của đất nước.

* Cảm ơn ông!