Sài Gòn - Gia Định: Báo chí giữa lòng đô thị, giữa lòng kháng chiến

1. Thời kỳ sau Hiệp định Geneve: Tại miền Nam Việt Nam, chính quyền Ngô Đình Diệm tung chiêu bài “Tự do ngôn luận”, cho xuất bản gần 50 tờ báo với nhiều quan điểm, tôn chỉ khác nhau. Lợi dụng thời cơ này, lãnh đạo Khu ủy Sài Gòn – Gia Định nhanh chóng cử những đảng viên là nhà báo, nhà văn hoạt động lâu năm ở nội thành hoặc từng ở Sài Gòn ra chiến khu kháng chiến, nay thâm nhập vào Sài Gòn làm phóng viên hoặc “nằm vùng” tại một số tòa soạn của các tờ báo tiến bộ, như nhà báo Dương Tử Giang, Tân Đức (Tám Râu), nhà báo kiêm soạn giả Trương Bỉnh Tòng (Tư Trương), nhà báo/nhà văn Lý Văn Sâm, nhà thơ Viễn Phương (Sáu Vinh), nhà văn Vũ Hạnh...

Các nhà báo, nhà văn này đã tiếp cận thực tế đời sống người lao động nên đã viết nhiều bài báo nổi tiếng. Khu ủy bố trí một số nhà báo nắm và chi phối nội dung một số tờ báo tiến bộ như tờ Nhân loại, Tiếng Chuông, Phòng thương mại, Điện tín, Sài Gòn mới, Dân chủ, Buổi sáng, Lẽ sống... Đảng yêu cầu các nhà báo là đảng viên, nhà báo tiến bộ sử dụng báo chí vạch trần tội ác man rợ của Mỹ - Diệm lê máy chém trả thù những người cộng sản, kháng chiến. Mặt khác, Đảng cũng chỉ đạo các nhà báo yêu nước, tiến bộ dùng ngôn ngữ báo chí bênh vực người lao động, chống lại văn hóa phi dân tộc, văn hóa phản động...

Trong tình hình nhiều cơ sở Đảng rút vào hoạt động bí mật, hàng loạt đảng viên bị bắt, bị giết hại, Khu ủy Sài Gòn - Gia Định chỉ đạo cơ sở đảng dựa vào các nghiệp đoàn lao động để hướng dẫn người lao động đấu tranh đòi quyền dân sinh, dân chủ, rải truyền đơn tố cáo tội ác của Mỹ - Diệm.

2. Thời kỳ đánh bại chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ: Sau khi chế độ Ngô Đình Diệm sụp đổ, Sài Gòn hứng chịu các cuộc đảo chính, thanh trừng phe phái, cùng thời điểm Mỹ ồ ạt đổ quân vào miền Nam Việt Nam. Vào năm 1965, tại nội thành Sài Gòn chỉ còn 647 đảng viên, trong đó một nửa hoạt động ở cơ sở, nhiều đảng viên hoạt động đơn tuyến, nhưng lãnh đạo Khu ủy là đồng chí Nguyễn Văn Linh, sau đó là đồng chí Võ Văn Kiệt, vẫn chỉ đạo các cơ sở đảng và đảng viên học tập kỹ năng 5 bước công tác (phương pháp cơ bản của người cán bộ), nắm vững chủ trương của Đảng và của Khu ủy về đường lối Cách mạng Miền Nam, bảo vệ bí mật của Đảng và bí mật bản thân trong hoạt động. Đây cũng là thời kỳ khí thế cách mạng của nhân dân Sài Gòn - Gia Định lên rất cao. Phá kềm, diệt ác trở thành phong trào thi đua rộng khắp, từng bước hình thành chiến tranh nhân dân ở nông thôn vùng ven và ngoại thành. Hình thành khí thế đấu tranh chính trị kết hợp với vũ trang ở nội đô.

Nhìn lại chặng đường lãnh đạo của Đảng trên mặt trận báo chí ở đô thị Sài Gòn - Gia Định, chúng ta tự hào về sự đóng góp của báo chí yêu nước và cách mạng đã góp phần không nhỏ trong sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Thời kỳ này, tại Sài Gòn, Lực lượng bảo vệ văn hóa dân tộc được thành lập, thu hút hàng trăm nhà báo, nhà văn, giáo sư các trường đại học có tinh thần dân tộc tham gia như GS Lý Chánh Trung, Hồ Ngọc Nhuận, nhà văn Vũ Hạnh, nhà thơ Trang Đài, Chinh Văn, Phong Sơn, Thế Nguyên, Nguyễn Lương, Nguyễn Hữu Ba, Kiên Giang Hà Huy Hà, Sơn Nam... Phong trào Bảo vệ văn hóa dân tộc đã lôi kéo hàng ngàn sinh viên, học sinh, các tầng lớp nhân dân tham gia. Phát huy phong trào Bảo vệ văn hóa dân tộc, Khu ủy chỉ đạo các đảng viên hoạt động trong giới báo chí tiến bộ tuyên truyền nhân dân xuống đường biểu tình đòi Mỹ cút về nước.

Tháng 3/1969, tại căn cứ của Khu ủy ở huyện Mỏ Cày Bắc (tỉnh Bến Tre) Khu ủy Sài Gòn - Gia Định mở Hội nghị Bình Giã II, ra Nghị quyết chỉ đạo phong trào cách mạng ở Sài Gòn - Gia Định trên các lĩnh vực đấu tranh chính trị kết hợp đấu tranh vũ trang, Khu ủy còn chỉ đạo hình thành các ban cán sự của Đảng hoạt động trong giới báo chí và văn nghệ sỹ do đồng chí Trần Trọng Tân cùng các đồng chí Tô Nguyệt Đình, Nguyễn Văn Mại, Quốc Phượng phụ trách. Bên cạnh nắm các tờ báo tiến bộ có tinh thần yêu nước, Ban Tuyên huấn Khu ủy phát hành bí mật tờ Cờ giải phóng. Nhờ đó, Đảng đã tập hợp đông nhiều nhà báo, nhà văn, nghệ sỹ nổi tiếng tham gia như nhà văn Lưu Nghi, nhạc sĩ Nguyễn Hữu Ba, nghệ sĩ Kim Cương...

Để tỏ lòng thương tiếc, nhớ ơn Bác Hồ khi Người qua đời (2/9/1969), lãnh đạo Khu ủy chỉ đạo phát động đợt cao điểm sinh hoạt chính trị “Học tập và làm theo tấm gương của Bác” đã dấy lên phong trào thi đua diệt ác, phá kềm, xây dựng lực lượng chính trị từ nội thành đến nông thôn vùng ven và ngoại thành. Trong lúc chúng ta đang tưởng nhớ Bác, tờ báo phản động Chính luận đăng bài xúc phạm hình ảnh Người, lập tức bị lực lượng biệt động Sài Gòn đặt mìn đánh sập tòa soạn.

3. Đầu năm 1972: Tại vùng giải phóng trên đất bạn Campuchia, Khu ủy Sài Gòn - Gia Định tiếp tục mở Hội nghị Bình Giã V. Tại hội nghị, Khu ủy đề ra mục tiêu chính trị năm 1972 là thực hiện cao trào chính trị, tiến tới cuộc bùng nổ cách mạng. Trên mặt trận báo chí, Khu ủy chỉ đạo các tờ báo tiến bộ công khai như Tin Sáng, Điện tín, Đối diện đấu tranh đòi Mỹ rút quân, đòi quyền dân sinh - dân chủ; chống đưa thanh niên ra mặt trận... Song song đó, Khu ủy chỉ đạo các tổ chức chính trị của Đảng như Ban công vận, Thanh vận, Phụ vận và Hội sinh viên học sinh... ra nội san, Ban Công vận có tờ Đòi quyền sống. Thanh vận có tờ Sinh viên và Học sinh. Ban Phụ vận ra nội san cũng mang tên Đòi quyền sống. Ban Binh vận phát hành bí mật trong binh sĩ Sài Gòn tờ Kèn gọi lính.

Một số trường đại học cũng ra đặc san như Đặc san Văn khoa, Đất sống, Sinh viên Vạn Hạnh… Nhiều trường phổ thông trung học cũng ra tập san. Ngày 5/7/1972 Khu ủy mở hội nghị chuyên đề bàn về “Đẩy mạnh phong trào báo chí cách mạng” ở đô thị và ra quyết định chỉ đạo các ban Công vận, Thanh vận, Phụ vận, Binh vận “phải có báo chí nửa công khai, nửa bí mật bên cạnh báo chí của ngành và giới mình”. Lần đầu tiên trong kháng chiến chống Mỹ, Khu ủy Sài Gòn - Gia Định tổ chức Hội nghị báo chí và ra Nghị quyết chỉ đạo báo chí cách mạng ở Sài Gòn - Gia Định.

4. Sự kiện Ngày ký giả đi ăn mày: Nhằm bóp nghẹt những tờ báo tiến bộ và đàn áp nhà báo yêu nước, năm 1972 chế độ Việt Nam Cộng hòa ban hành Sắc luật 007/72 bắt các tờ báo phải ký quỹ 20 triệu đồng mới được phát hành. Không chấp nhận Sắc luật 007/72, ngày 10/10/1974 khoảng 200 nhà báo của ba nghiệp đoàn báo chí Sài Gòn gồm Nghiệp đoàn ký giả Nam Việt, Hội Ái hữu ký giả Việt Nam và Nghiệp đoàn ký giả Việt Nam đã cử nhà báo kiêm nhà thơ Kiên Giang Hà Huy Hà dẫn đầu đoàn ký giả tay xách bị bàng, đầu đội nón lá rách xuống đường biểu tình đòi quyền dân sinh, dân chủ, yêu cầu trả tự do cho báo chí. Trong cuộc xuống đường này, lãnh đạo Khu ủy Sài Gòn - Gia Định đưa 50 nòng cốt là cơ sở đảng hoạt động trong giới báo chí văn nghệ tham gia như Tô Nguyệt Đình, Nguyễn Văn Mại, Vũ Hạnh, Phong Sơn... bên cạnh các giáo sư Lý Chánh Trung, Hồ Ngọc Nhuận và nhiều nghệ sỹ nổi tiếng khác... Sự kiện Ngày ký giả đi ăn mày đã lôi cuốn hàng ngàn quần chúng tham gia, biến thành cuộc biểu tình của các tầng lớp nhân dân lao động.

Từ thủ đô Hà Nội, sau khi được nghe báo cáo sự kiện Ngày ký giả đi ăn mày, nhiều đồng chí lãnh đạo T.Ư đã ca ngợi và đánh giá cao khí thế yêu nước của giới báo chí Sài Gòn - Gia Định, coi đây là sáng kiến tuyệt vời của báo chí đô thành Sài Gòn - Gia Định. Nối tiếp sự kiện Ngày ký giả đi ăn mày, ta còn lãnh đạo giới báo chí đấu tranh với chế độ Sài Gòn, chủ đề “Báo chí và công lý thọ nạn” nhằm đòi quyền dân sinh, dân chủ, phản đối bắt bớ các nhà báo yêu nước và tiến bộ.

Nguồn: Báo điện tử Dân Việt

(*) Nguyên cán bộ Văn phòng Khu ủy Sài Gòn - Gia Định/T.4