Trẻ con "say sách"

Đến hẹn lại lên, thị trường sách Hè luôn nhộn nhịp với sự ra đời của hàng chục đầu sách. Người mua khá nhiều, nhưng tỷ lệ phần trăm giữa phụ huynh mua sách và trẻ em đọc sách lại chênh lệch đáng kể.

Hình ảnh cũ

Cứ vào một vài hiệu sách, tới chỗ có năm, bảy đứa trẻ tụ tập, mải mê đọc “cọp” rồi xem tựa những cuốn sách chúng cầm trên tay, những cuốn sách ở khu vực xung quanh chỗ chúng ngồi, sẽ dễ dàng tìm thấy câu trả lời cho câu hỏi: Trẻ em Việt Nam đang “say” sách gì? Nếu không là các “siêu sao” Doremon, Harry Potter, Thám tử Conan, thì cũng là những cuốn truyện tranh với những tựa đề rối rắm, khó nhớ.

Trẻ em chọn sách cho mình - Ảnh: Quý Hòa

Có thể thấy hình ảnh này đã xuất hiện và tồn tại suốt mười mấy năm nay, trải qua biết bao thế hệ học sinh tiểu học và trung học.

Mỗi khi Hè về, các hiệu sách lại tràn ngập những cuốn sách thuộc hàng ăn khách như vừa kể trên, và những đứa trẻ ở lứa tuổi măng non lại hớn hở kéo tay cha mẹ đòi đi nhà sách thường xuyên để “canh” mua cho bằng được những tập truyện mới nhất. Nhiều bậc phụ huynh thật sự không vui, không khuyến khích con chọn những cuốn sách ấy.

Nhiều lời “bàn ra” đã được khéo léo đưa ra bên quầy sách: “Con cứ đọc mãi cái thứ văn chương cụt lủn đó, mai mốt rồi cũng như người máy, cứ giương mắt lên và chờ nhận lệnh thôi”. Tất nhiên những đứa trẻ đã quen được nuông chiều đâu thèm để tai những lời cảnh báo đó.

Có một thời dư luận lên án gay gắt những bộ truyện tranh lấy đề tài ma quỷ, thần linh hoặc mang hơi hướng bạo lực. Nhưng cũng chỉ dừng lại ở việc lên án thôi, chứ không ai đủ dũng khí cũng như có trách nhiệm phân tích tại sao những tác phẩm mang phong cách văn chương kiểu “binh, bốp, ui da, oái¬...”; những giọng văn ngây ngô như trong Bảy viên ngọc rồng, Năm anh em siêu nhân lại hớp hồn bọn trẻ, làm chúng say mê đến vậy.

Bởi vì, có một sự thật khác bên trong những cuốn sách được xếp vào loại nhảm nhí này, đó là dù hay hay dở, có hay không có tính giáo dục, chúng vẫn rất gần gũi với các em bởi những câu chuyện trực quan, những kiến thức thực tế và tất nhiên thông qua đó cung cấp những kỹ năng sống “hợp thời”. Tóm lại, toàn là những thứ mà bọn trẻ không hề tìm thấy trong môi trường học đường.

Đọc theo phong trào

Thật ra, không phải tất cả bọn trẻ đều say sách, cho dù đó chỉ là những cuốn truyện tranh nhảm nhí. Chúng đọc theo phong trào, mua sách cho khỏi thua kém bạn bè, sự thật này chua chát hơn nhiều. Nhà văn Ngô Thị Kim Cúc nói rằng, nghe dân Mỹ sắp hàng để mua Harry Potter và bảo bối tử thần, thế là người Sài Gòn cũng xếp hàng để chờ mua bản Việt ngữ của Nhà xuất bản (NXB) Trẻ ấn hành. Mà nào có rẻ đâu, hơn một trăm ngàn đồng một bản, nhưng vẫn cứ xếp hàng, để chứng tỏ ta đây sành điệu. Rốt cuộc ngay hôm sau, “bảo bối tử thần” đã lăn lóc dưới gầm ghế hít bụi.

Trong lúc các nhà văn, nhà phê bình vắt óc nghĩ ngợi, phân tích, phán đoán, rồi tranh luận sôi nổi về vai trò, chức năng của những người làm sách thiếu nhi, thì đã có rất nhiều cuộc thi dành cho các nhà văn trong nước được tổ chức nhằm kéo bọn trẻ ra khỏi sự chi phối của truyện tranh nước ngoài. Nhưng rốt cuộc có làm được gì không thì có lẽ tất cả chúng ta đều đã thấy.

Còn các bậc phụ huynh thường là chịu thua, vì nếu cứ tự ý mua sách này sách kia cho con, dù là những tác phẩm để đời của những tác giả nổi tiếng ở Việt Nam cũng như nước ngoài, bọn trẻ cũng chả buồn ngó ngàng đến, thậm chí chúng còn xếp ngay ngắn ở ngay góc học tập mà chẳng hề đụng đến.

Người viết được mời dự lễ kỷ niệm ngày thành lập NXB Kim Đồng, đã nhận được một túi tặng phẩm có đến vài chục cuốn sách thiếu nhi, gồm những đầu sách lừng lẫy đã làm nên tên tuổi của NXB trong gần nửa thế kỷ qua.

Toàn những cuốn mà chỉ cần nhìn thấy tựa đề thôi, thế hệ cha anh của bọn trẻ đã không khỏi xao xuyến vì chúng gợi lại những kỷ niệm đẹp đẽ thuở hoa niên, chẳng hạn như Dế mèn phiêu lưu ký, Robinson Cruxô, Ruồi Trâu, Lá cờ thêu sáu chữ vàng, Sát Thát..., được in thật đẹp, bìa cứng, giấy trắng thơm phức mùi mực.

Thế nhưng đã hơn bốn năm trôi qua, những cuốn sách tặng phẩm đó vẫn nằm nguyên trong tủ. Bọn trẻ trong nhà chẳng hề sờ đến chúng dù chỉ một lần. Không biết là nên tiếc cho sách hay tiếc cho con, cháu mình.

Và mỗi khi Hè về, vẫn chưa bỏ thói quen đưa con vào thế giới văn học, các vị phụ huynh lại dẫn bọn trẻ đến các nhà sách, thưởng cho danh hiệu Học sinh giỏi của chúng bằng sách.

Và hầu hết lại bắt đầu một “cuộc chiến” bên giá sách. Bố mẹ cứ lùng sục giới thiệu một bầu trời khuôn phép, những giá trị giáo dục thông qua văn chương đã được khẳng định cả trăm năm, hy vọng nhét được phần nào những giá trị muôn thuở đó vào cái đầu bướng bỉnh của trẻ thơ.

Họ chẳng thèm lắng nghe con mình để hiểu được bọn trẻ không bao giờ chịu đón nhận các tác phẩm văn học được tư duy bằng ngôn ngữ của những nhà giáo dục nửa mùa, bằng lối đánh giá của những nhà phê bình ăn theo. Với chúng, sách hiện đại và đơn giản vô cùng: những chuyện mà Robinson phải hì hục làm ngày này qua ngày khác để tồn tại trên hoang đảo, thì con mèo ú Doremon chỉ cần một cái búng tay là xong.

Còn chuyện thông minh, dũng cảm, cần cù, sáng tạo? Harry Potter và những người bạn chung quanh đứa bé phù thủy này có thừa, và những thứ đó tự nhiên mà có, không phải do bắt chước.

Tại sao các bậc phụ huynh không chịu khó đọc thử sách của bọn trẻ bây giờ để biết chúng đang khao khát vươn tới một thế giới nào, một nền văn hóa nào?