Thói quen khốn khó

Tự nhiên lại cứ ám ảnh mãi một câu hỏi trên mạng của Tiến sĩ Hán Nôm Nguyễn Xuân Diện: Tại sao ẩm thực người Huế cái gì cũng nhỏ, trong một mâm cơm, mâm cỗ, đĩa nhỏ, bát nhỏ, tô nhỏ và các món ăn cũng rất nhỏ, rất ít mà cái khoanh giò trong tô bún bò nổi tiếng lại... to thế? Nghĩ rồi lại bật ra tiếp một câu hỏi: Tại sao người Hà Nội lại hay ngậm tăm đi ngoài đường làm vậy? Và tự đấy bật ra câu tiếp theo: Tại sao người Hà Nội lại ăn sáng rất vất vả, ngồi xổm, chen chúc, quát mắng, xếp hàng?

Nhớ cái thời khó khăn bao cấp ở Huế, chúng tôi hay đi ăn "bún sinh viên" ở quán cầu Kho Rèn. Ấy là một cái quán lụp xụp, bàn nhỏ, ghế nhỏ, tô nhỏ, cái gì cũng nhỏ... Sau này đi xa, lâu lâu về Huế, lạ cái là mọi thứ trở về như cũ, trừ... tô bún. Tô bún bây giờ vạm vỡ như dành cho thợ cày. Phải thật kiên nhẫn sẽ tìm được đúng bún Huế thanh cảnh với những viên giò cua như viên kẹo bi lập lờ trong nước dùng, những lát bò tái mềm đến không thể mềm hơn, hồng đến không thể hồng hơn và khoanh giò của con lợn tháu mang đúng chất Huế...

Hôm ngồi nhậu với nhà báo Đỗ Doãn Hoàng và đạo diễn Hoàng Lâm ở Pleiku, tôi tả cái cảnh người Hà Nội, rất nhiều nhan sắc thướt tha, nhiều công tử xe hơi hồn nhiên ngậm tăm nghênh ngang giữa phố, Hoàng hơ hớ cười, còn Lâm nhăn mặt như thể chính y đang xỉa răng. Tôi nói với Hoàng, tôi là người sống ở nhiều nơi nên có thể trung gian giải thích việc này khả dĩ nhất. Nhớ cái hồi mới giải phóng, cái xe đạp mang từ Sài Gòn ra rất lạ mắt với người Bắc. Người miền Bắc lúc bấy giờ đi xe, chủ yếu là xe đạp Thống Nhất, Trung Quốc, Diaman, Phavorit thì đều cúi lưng mà đạp, dáng rất khổ sở. Còn cái xe từ Sài Gòn xuất hiện nó lại cho con người ngồi thẳng lưng, ghi đông rất cao và yên thấp, tạo ra cái dáng rất nhàn nhã.

Cũng như thế, bây giờ ra Hà Nội ăn sáng rất khó chịu vì phải sang hàng khác uống nước. Và đây là nguyên nhân chính của việc... tăm liền miệng ngoài đường. Nếu như các quán ăn phục vụ như ở phía Nam, ăn xong bao giờ cũng có bình trà miễn phí, dẫu là trà nhạt, khách sẽ thảnh thơi ngồi, xỉa răng, uống nước xong rồi gọn ghẽ đi. Đằng này quán thì lụp xụp và nhỏ, ăn chưa xong đã có người chực ngồi vào, thậm chí là giằng lấy cái tô vừa ăn, thì đúng là chỉ kịp ngậm tăm rồi nhao ra đường tìm quán nước trà. Quán trà không có tăm nên phải ngậm cái tăm ấy, lâu dần thành quen. Một số cơ quan ở gần thì chạy thẳng về cơ quan pha trà uống, cũng ngậm tăm phóng xe.

Nghĩ mãi nữa thì thấy có vẻ cả chuyện khoanh giò ở Huế và cái tăm Hà Nội nó liên quan đến thời bao cấp. Thời bao cấp ấy nó khiến con người khốn khổ vì nhu cầu vật chất, cứ lấy cái sự to, nhiều làm trọng. Một thời phong kiến đói kém có ông đồ chỉ ăn khoai luộc trừ bữa, nhưng bao giờ sau bữa ăn cũng ngậm cây tăm đi khắp làng ung dung xỉa để "báo cáo" rằng ta mới ăn, không phải khoai, khoai không cần xỉa răng, chỉ chiêu ngụm nước là nó chuội hết, phải ăn thịt thì mới xỉa răng.

Ôi cái thói quen khốn khổ của một thời...