Đến nay, toàn thế giới ghi nhận khoảng 300 ca mắc/nghi mắc bệnh đậu mùa khỉ. Hầu hết trường hợp ghi nhận ở châu Âu chứ không phải Tây và Trung Phi - nơi đậu mùa khỉ được xem là bệnh đặc hữu. Những trường hợp mắc mới ghi nhận trong ngày 28/5/2022 là ở Mexico, Iceland và Malta (đều là ca mắc đầu tiên ở 3 nước này). Những trường hợp này đang được điều trị tại bệnh viện hoặc được cơ quan y tế theo dõi.
 |
Các em nhỏ mắc bệnh đậu mùa khỉ. Ảnh: WHO/TTXVN |
Dấu hiệu nhận biết đậu mùa khỉ
Triệu chứng bệnh có thể nhận biết nếu gặp một số biểu hiện như sốt cao, đau cơ, hạch bạch huyết, phát ban... Thông thường, bệnh có thể kéo dài 2-4 tuần; triệu chứng được phát hiện sau khi cơ thể nhiễm virus trong 5-21 ngày.
Hầu hết các ca đậu mùa khi ghi nhận đều có biểu hiện ban đầu là sốt, đau đầu, ớn lạnh, sưng hạch bạch huyết và kiệt sức. Với phần lớn người bệnh đã khởi phát cơn sốt đều nổi ban kèm ngứa ngáy 1-3 ngày. Mặt là bộ phận đầu tiên xuất hiện và sau đó sẽ lan rộng sang các bộ phận còn lại trên cơ thể.
Ban đầu, mụn có mủ nước sẽ chỉ xuất hiện lưa thưa nhưng sau đó sẽ phát tán và số nốt có thể đến hàng nghìn. Bên trong mỗi nốt mụn chứa đầy dịch mủ. Khi điều trị tốt, chúng sẽ dần đóng vảy và tiêu biến dần đến khi da trở lại trạng thái bình thường. Hiện, các trường hợp ghi nhận mắc đậu mùa khỉ chủ yếu là trẻ em.
Bệnh lây nhiễm thế nào?
Trước tiên, nguy cơ lây bệnh được xác định có thể có liên quan đến vấn đề giọt bắn ở đường hô hấp. Người sống chung hay dùng chung đồ với người mắc bệnh cũng có nguy cơ mắc bệnh. Do đó, cần tránh sử dụng chung đồ cá nhân hay giường ngủ với người đang nhiễm bệnh.
Hầu hết trường hợp ban đầu của đợt bùng phát là nam giới quan hệ tình dục đồng giới, nên Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh tránh kỳ thị người bị ảnh hưởng và cộng đồng của họ. Trong bản báo cáo mới, WHO cũng cho biết: "Nguy cơ sức khỏe cộng đồng có thể cao hơn nếu loại virus này lợi dụng cơ hội để tiến hóa thành mầm bệnh lây từ người sang người và lây sang các nhóm có nguy cơ cao như trẻ nhỏ, trường hợp bị ức chế miễn dịch".
Theo TheGuardian, các quan chức y tế Anh cho biết virus đậu mùa khỉ có thể lây lan ở mức độ thấp tại quốc gia này trong nhiều năm và chỉ có thể phát hiện vào tháng 4. Hiện, Cơ quan An ninh Y tế Vương Quốc Anh (UKHSA) ghi nhận 106 ca mắc đậu mùa khỉ. Các quan chức y tế Anh gợi ý giả thuyết bệnh đậu mùa khỉ đã lây truyền cục bộ từ 2-3 năm tại nước này. Ví dụ, 4 ca mắc đậu mùa khỉ được báo cáo ở Anh từ năm 2018 đến 2019, bệnh nhân là những người đã đi du lịch đến Nigeria. Ba trường hợp khác cũng từ chuyến du lịch tương tự và được xác nhận vào năm 2021.
Bên cạnh đó, dựa theo các phân tích y khoa, đậu mùa khỉ có 3 đường lây nhiễm nữa cần lưu ý: lây nhiễm thông qua vết xước, vết cắn mà động vật cắn đã nhiễm virus; người ăn thịt động vật và động vật bị ăn thịt đó đang nhiễm bệnh; người tiếp xúc gần với người nhiễm bệnh đậu mùa khỉ.
 |
Đặc trưng của người mắc bệnh đậu mùa khỉ là các vết phát ban mưng mủ ở tay hoặc bất kỳ bộ phận nào trên cơ thể. Ảnh: Reuters. |
Nguy cơ bùng phát thành dịch bệnh
Các tổ chức y tế vẫn đang nghiên cứu để tìm ra nguyên nhân đợt bùng phát dịch đậu mùa khỉ lần này. Theo WHO, có 3 đặc điểm bất thường phổ biến được tìm thấy ở các triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ: bệnh nhân chưa đi đến khu vực được xác định có số ca mắc đậu mùa khỉ cao; bệnh có nguy cơ khi thực hiện các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tình dục; sự lây lan của dịch bệnh rất âm thầm và chỉ trong một khoảng thời gian.
Một giáo sư sinh học và miễn dịch học thuộc Đại học Tự do Brussels cho rằng, không nên chủ quan khi đánh giá về mức độ lây lan của đậu mùa khỉ ở châu Âu, dù tốc độ lây mới chỉ ở mức thấp. Theo vị này, việc xuất hiện nhiều ca mắc ở các nước phương Tây hiện nay cho thấy có thể virus đã âm thầm lây lan trong một thời gian. Vì thế, đây là thời điểm quan trọng để kiểm soát dịch bệnh và cần phải thực hiện mọi biện pháp để cắt đứt chuỗi lây nhiễm.
WHO đang cân nhắc liệu việc bùng phát bệnh đậu mùa khỉ có được coi là tình trạng y tế công cộng khẩn cấp gây quan ngại quốc tế (PHEIC) như với Covid-19 hay Ebola hay không, qua đó đẩy nhanh việc nghiên cứu và tài trợ để ngăn chặn bệnh dịch.
Phương án phòng tránh hoặc xử lý khi phát hiện triệu chứng bệnh
Về phương pháp phòng, trị bệnh, ngoài sử dụng là vaccine virus bất hoạt, châu Âu và Mỹ còn dùng thuốc kháng virus để điều trị cho người mắc bệnh đậu mùa khỉ.
Hiện, châu Âu chỉ có một loại vaccine ngăn ngừa bệnh đậu mùa khỉ là Jynneos của Bavaria Nordic. Jynneos sử dụng virus đã bất hoạt, không thể sao chép. Như vậy, virus đậu mùa trong vaccine không lây lan trong cơ thể. Vaccine được tiêm hai mũi, cách nhau 4 tuần.
Mỹ cũng ký hợp đồng trị giá 119 triệu USD với Bavaria Nordic mua 13 triệu liệu vaccine Jynneos, sau khi một người đàn ông ở bang Massachusetts được chẩn đoán nhiễm bệnh. Vaccine Jynneos vốn được dùng để điều trị bệnh đậu mùa, nhưng Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) Mỹ đã phê duyệt sử dụng khẩn cấp loại vaccine này để phòng bệnh đậu mùa khỉ vào năm 2019.
Virus đậu mùa khỉ liên quan mật thiết đến virus gây bệnh đậu mùa. Vì vậy, vaccine đậu mùa có thể bảo vệ cộng đồng khỏi cả bệnh đậu mùa khỉ. Dữ liệu từ châu Phi cho thấy vaccine đậu mùa hiệu quả ít nhất 85% trong việc ngăn ngừa virus lây nhiễm. Hiệu quả của Jynneos với đậu mùa khỉ được rút ra từ nghiên cứu lâm sàng về tính miễn dịch và nghiên cứu tiền lâm sàng trước đó.
Đối với người đã mắc bệnh, phương án phòng ngừa lây lan đang được sử dụng là cách ly cùng tiến hành vệ sinh sạch sẽ, vì nhiều nghiên cứu cho thấy sau 2-4 tuần người mắc bệnh sẽ giảm nhẹ triệu chứng và bắt đầu tự khỏi bệnh. Tuy nhiên, khi nhiễm bệnh, vẫn nên khám và sử dụng thuốc chống virus theo chỉ định bác sĩ.
Triệu chứng bệnh đậu mùa khỉ gây tổn thương nghiêm trọng trên da. Tuy bệnh còn mới nhưng nên chú ý phòng ngừa theo chỉ định của bộ y tế để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.
