Phòng vệ thương mại (PVTM) được xem là công cụ kiểm soát hàng hóa nhập khẩu, bảo vệ hoạt động sản xuất trong nước, thế nhưng nhiều doanh nghiệp (DN) Việt Nam vẫn chưa quan tâm đến vấn đề này.
Các DN xuất khẩu tôm dù bị áp thuế nhưng mức thuế áp không cao như trong vụ kiện cá da trơn - Cuộc thi ảnh Tự hào Hàng Việt, do báo Doanh Nhân Sài Gòn tổ chức |
Theo thống kê từ Cục Phòng vệ thương mại (Bộ Công Thương), thời gian qua, hàng hóa Việt Nam xuất khẩu đã bị 17 quốc gia và vùng lãnh thổ khởi xướng điều tra PVTM với 130 vụ việc sau 10 năm gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
Các quốc gia thường xuyên áp dụng biện pháp PVTM với hàng hóa Việt Nam là Mỹ, EU, Thổ Nhĩ Kỳ, Ấn Độ, Brazil... thông qua hình thức điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp và nghi ngờ lẩn tránh thuế. Đây là hình thức vô cùng phức tạp, bởi tùy theo quy định và cách tính của mỗi nước cũng như cách vận dụng và thực hiện khác nhau của từng DN sẽ kéo theo diễn biến chi tiết từng vụ việc, từng thị trường cũng khác nhau.
Trước thực trạng này, ngày 26/7, Trung tâm Hỗ trợ hội nhập quốc tế TP.HCM đã phối hợp với Cục Phòng vệ thương mại tổ chức hội thảo "Xu hướng điều tra, áp dụng biện pháp PVTM hiện nay - Kinh nghiệm xử lý dành cho các bên liên quan".
Tại hội thảo, ông Phùng Gia Đức - Phòng Điều tra bán phá giá và trợ cấp, Cục Phòng vệ thương mại cho hay, đối với những sản phẩm nhập khẩu mà trong nước sản xuất được thì các quốc gia đặt ra tiêu chí khuyến khích hoạt động sản xuất trong nước.
Thời gian qua, một số mặt hàng bị điều tra chống bán phá giá thường liên quan đến các nhóm sản phẩm kim loại, hóa chất, cao su, máy móc thiết bị, dệt may, giấy, đá, nhựa. Các nhóm hàng bị điều tra chống trợ cấp thường là kim loại, cao su, nhựa, hóa chất, thức uống đóng hộp, rượu, bia, thuốc lá, dệt may, động vật sống, giấy... Cũng theo thông tin tại hội thảo, trên thế giới, sau 23 năm kể từ khi WTO được thành lập, đến nay đã có 6.000 vụ việc bị khởi xướng điều tra PVTM.
Trước vấn đề này, bà Trần Thị Lan Hương - Phòng xử lý PVTM nước ngoài, Cục Phòng vệ thương mại cho biết, trung bình cứ một ngày diễn ra một cuộc khởi xướng điều tra PVTM. Xu hướng này đang ngày càng tăng lên, ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động sản xuất của DN. Vì thế, DN phải hết sức chú ý. Theo bà Hương, những thị trường xuất khẩu lớn của Việt Nam như Mỹ, EU được cho là thường áp dụng các biện pháp chống bán phá giá và chống trợ cấp.
Thế nhưng WTO lại không quy định chi tiết kỹ thuật về điều tra PVTM, nên các nước tiên tiến thường có cách tính khác nhau sau mỗi năm. Chính vì vậy, khi áp dụng các biện pháp PVTM, Việt Nam cũng phải tìm hiểu hồ sơ các nước đã thực hiện để rút ra những điều phù hợp và cách tính áp dụng cho thị trường của mình. Trong khi đó, các nước mới phát triển và các nền kinh tế còn "non nớt" thường áp dụng biện pháp tự vệ.
Từ những gì đã diễn ra, bà Lan Hương cũng lưu ý dù thu hút đầu tư là cần thiết nhưng nên kiểm soát đầu tư, nhất là hoạt động đầu tư từ những nước láng giềng vốn đã bị áp dụng biện pháp PVTM. Bởi nếu không cẩn trọng sẽ vô tình đẩy cả ngành sản xuất trong nước lâm vào thế khó khăn khi xuất khẩu. Viện dẫn trường hợp sản phẩm túi dệt của Trung Quốc bị Mỹ áp thuế phòng vệ, để lẩn tránh, họ chuyển sang Việt Nam gia công rồi xuất khẩu.
Đây là mấu chốt vấn đề, bởi sản phẩm túi dệt Việt Nam xuất vào Mỹ khi đó rất dễ gặp rủi ro nếu phía Mỹ khởi xướng điều tra lẩn tránh thuế. Do đó, nếu không đấu tranh được thì vô hình trung tất cả DN Việt Nam sản xuất túi dệt sẽ bị mất thị trường Mỹ. Và thực tế đến nay Việt Nam đã có 17 vụ việc bị điều tra lẩn tránh thuế, tất cả đều có nguyên nhân từ DN Trung Quốc.
Dù tính chất của vấn đề đang được cho là khá nghiêm trọng nhưng theo các chuyên gia Cục Phòng vệ thương mại, DN Việt Nam vẫn còn rất thờ ơ. Khi tiếp nhận thông tin hàng xuất khẩu của DN trong nước bị các thị trường áp dụng biện pháp PVTM, Cục Phòng vệ thương mại thường gọi điện thoại thông báo ngay cho DN, nhưng nhân viên của DN không tiếp nhận thông tin, thậm chí còn không bắt máy.
Để nhanh chóng giải quyết vấn đề, Cục phải gửi công văn đến DN, và tất nhiên cách làm này sẽ mất nhiều thời gian hơn. Do vậy, DN cần lưu ý và nhắc nhở bộ phận tiếp nhận thông tin của DN mình trong việc tiếp nhận và xử lý thông tin do các cơ quan quản lý cung cấp.
Chia sẻ về kinh nghiệm ứng phó với các biện pháp PVTM của các nước, ông Trương Đình Hòe - Tổng thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) khuyến cáo không nên để một vụ kiện bán phá giá nào xảy ra ở thị trường xuất khẩu của DN. Bởi vụ việc có thể kéo dài nhiều năm liền, thậm chí vài chục năm. Vì vậy, trong giai đoạn dọa kiện, điều tra phán xét giá, DN phải đấu tranh để bảo vệ mình, giữ thị trường và vượt qua vụ kiện.
Minh chứng bằng vụ kiện tôm xuất khẩu vào thị trường Mỹ, theo ông Hòe, nhờ có kinh nghiệm từ vụ cá da trơn nên các DN xuất khẩu tôm dù bị áp thuế nhưng mức thuế áp không cao như trong vụ kiện cá da trơn và trong các kỳ xem xét hành chính tình hình cũng thuận lợi hơn. Nhờ vậy, sau 14 năm, mặc dù tôm Việt Nam vẫn bị Mỹ áp thuế phá giá nhưng vẫn được xuất khẩu đều đặn.
Điều này cho thấy PVTM là biện pháp chung của tất cả các nước. Thế nên, khi bị thị trường xuất khẩu dọa kiện, điều tra, nếu DN ngán ngại, bỏ thị trường, không tham gia kháng kiện sẽ khiến những thị trường khác có thể nhìn vào và vin vào đó để áp biện pháp khởi động điều tra lên mặt hàng của DN, từ đó rất dễ dẫn đến tình trạng ngành hàng bị khởi kiện theo chuỗi.
Vì vậy, khi bị dọa điều tra và kiện, DN cần hợp tác để phản kháng lại quyết định của thị trường xuất khẩu thông qua chia sẻ thông tin, kinh phí. Như vậy, lợi ích mang lại không chỉ cho mỗi DN mà còn cho cả ngành hàng.