“Titan - Gia tộc Rockefeller”: Lật mở những bí ẩn về nhà tài phiệt Rockefeller

Gia cảnh khốn khó 

Là một trong 4 nhà đại tư bản nổi danh thuộc thời kỳ kiến tạo lại nước Mỹ sau cuộc nội chiến những năm 1860, Rockefeller gây tò mò với công chúng đương thời và hàng trăm năm sau bởi thành công kinh doanh xuất chúng và bản tính kín kẽ, giấu mình sau nhiều vỏ bọc cá nhân. Thông qua những bài báo, cuốn sách đã được xuất bản, đa phần công chúng chỉ thấy được hình ảnh một nhà tài phiệt thành công nhưng tham lam, không từ thủ đoạn để đè bẹp mọi đối thủ để vươn lên vị trí thống trị ngành dầu mỏ toàn nước Mỹ trong thế kỷ 19.

Vì vậy, khi Ron Chernow, tác giả kiêm nhà sử học từng đạt nhiều giải thưởng danh giá ra mắt cuốn tiểu sử Titan -Gia tộc Rockefeller đã làm bùng nổ dư luận và nhận về nhiều lời ngợi khen từ các tờ báo và tạp chí hàng đầu nước Mỹ.  

Cuốn sách là kết quả của nhiều năm trời nghiên cứu hàng nghìn trang tài liệu và các bài phỏng vấn chưa từng được công bố của Rockefeller với một số nhà sử học và phóng viên đương thời. Lần đầu tiên, chân dung của Rockefeller được hiện lên một cách đầy đủ, khách quan; trên thương trường ông là một nhà tài phiệt kín kẽ, không từ thủ đoạn để tiêu diệt đối thủ, thống lĩnh thị trường; thoát khỏi thế giới kinh doanh ông là một “thiên thần” có óc phân tích, tư duy mạch lạc, tính tình sôi nổi, dành hàng trăm triệu đô la cho các hoạt động thiện nguyện trong đó có các hoạt động giáo dục và y tế.

Đi từ xuất thân và cuộc sống khốn khó của Rockefeller thời thơ bé, tác giả đã giải thích được một cách thuyết phục hai nhân cách đó trong con người của ông. Cha của Rockefeller kiếm sống bằng nghề bán thuốc dạo, thường xuyên lang bạt khắp nơi, thi thoảng mới trở về nhà mang theo một ít tiền. Tuy nhiên, số tiền ít ỏi đó không đủ để trang trải chi phí gia đình luôn trong cảnh túng quẫn. Cả nhà ông thường xuyên mua chịu đồ tại các cửa hàng bách hóa, anh chị em quanh năm mặc quần áo sờn cũ.

Rockefeller bị kích thích bởi một đức tin, việc chiến thắng trong kinh doanh/ kiếm được thật nhiều tiền nghĩa vụ thiêng liêng. Niềm tin vào sứ mệnh đó đã cho Rockeffler mục đích và sự biện minh, thúc đẩy ông làm việc tận tụy, đồng thời không cảm thấy hối hận khi nghiền nát rất nhiều đối thủ trên đường đi. Ông luôn giữ một lịch trình cứng nhắc, không bao giờ hành động bốc đồng, lập tất cả các chi phí cá nhân trong một cuốn sách nhỏ, thậm chí còn làm việc cả trong ngày cưới của mình. Rockefeller đã kiếm tiền với sự tận tâm khắc nghiệt của một vị thánh.

20.000 trang thư từ qua lại của Rockefeller và các đối tác, đặc biệt là các trang thư được viết vào đầu năm 1877, bảy năm sau khi Standard Oil được thành lập đã cung cấp thông tin sinh động về những giao dịch phức tạp của Standard Oil với các nhà sản xuất dầu, nhà lọc dầu, nhà vận chuyển, marketing, cũng như những người đứng đầu lĩnh vực đường sắt, giám đốc ngân hàng và các ông trùm chính trị. Sự tham lam và những thủ đoạn của Rockefeller khiến độc giả và những nhà nghiên cứu thành kiến nhất của Thời đại Vàng phải giật mình. Đến năm 1882, Standard Oil đã kiểm soát 90% hoạt động phân phối và lọc dầu của Mỹ. Rockefeller trở thành tỷ phú. Và phải gần 30 năm sau đó, Standard Oil mới bị Tòa án Tối cao Hoa Kỳ giải tán vào năm 1911.

Nhà thiện nguyện vĩ đại

Ở khía cạnh khắc họa cuộc đời kinh doanh của ông vua dầu mỏ nước Mỹ, Titan -Gia tộc Rockefeller hữu ích trong bối cảnh kinh doanh cạnh tranh ngày càng khốc liệt như ngày nay; cũng như các cơ quan ban ngành chức năng quan tâm đến vai trò của Chính phủ trong nền kinh tế.

John D. Rockfeller, một trong những tỷ phú đầu tiên của nước Mỹ, nổi tiếng với tinh thần làm việc cần mẫn đến mức khắc nghiệt. Ảnh: Greenlane.com

Bởi câu chuyện về John D. Rockefeller đưa người đọc trở về thời điểm khi chủ nghĩa tư bản công nghiệp vẫn còn nguyên sơ và mới lạ ở Mỹ, khi những quy tắc tham gia cuộc chơi vẫn “bất thành văn”. Hơn bất kỳ ai, Rockefeller là hiện thân của cuộc cách mạng tư bản sau nội chiến và làm biến đổi cuộc sống của người Mỹ. Ông là hình mẫu tiêu biểu của sự cần kiệm, tự lực, chăm chỉ và dấn thân không mệt mỏi. Tuy nhiên, là người coi thường cả Chính phủ và chà đạp thô bạo những đối thủ cạnh tranh, Rockefeller cũng là hiện thân của vô vàn điều xấu xa nhất.

Quay trở lại với nhân cách thứ hai trong con người của Rockefeller, tác giả Ron Chernow chứng minh nhân cách đó của ông được khởi nguồn từ chính người mẹ hiền thục đến cam chịu và mộ đạo. Rockefeller đã cống hiến, cho đi một cách hào phóng trong suốt cuộc đời, còn hơn cả Andrew Carnegie (“Vua Thép”, người giàu thứ 3 trong lịch sử thế giới, góp phần thúc đẩy ngành sản xuất thép Hoa Kỳ phát triển mạnh mẽ vào TK 19).

Ron Chernow viết: “Trong số 530 triệu USD Rockefeller cho đi suốt cuộc đời, 450 triệu USD được cống hiến trực tiếp hoặc gián tiếp vào y học, ông đã giáng một đòn chí tử vào thế giới nguyên thủy của y học thế kỷ 19. Rockefeller cũng đã thực hiện một cuộc cách mạng trong hoạt động từ thiện có lẽ không kém gì so với những đổi mới kinh doanh. Trước khi Rockefeller xuất hiện, các nhà hảo tâm giàu có đã có xu hướng quảng bá các tổ chức họ yêu thích (dàn nhạc giao hưởng, bảo tàng nghệ thuật hoặc trường học) hoặc để lại các tòa nhà (bệnh viện, ký túc xá, trại trẻ mồ côi) mang tên họ, chứng thực sự hào hùng của họ. Hoạt động từ thiện của Rockefeller hướng đến việc tạo ra nhiều kiến thức hơn, và phi thường hơn.”

Bên cạnh việc thiện nguyện, càng về sau này, trong cuốn tiểu sử của Ron Chernow, Rockefeller càng tạo được hảo cảm với độc giả. Rockefeller có thủ đoạn nhưng ông không có nhiều tật xấu đặc trưng của người giàu. Ông không phô trương cũng không hoang phí; không bao giờ cổ vũ và thực hiện các hoạt động đồi trụy khoái lạc. Trong giai đoạn cuối cùng của cuộc đời, ông luôn khuyến khích mọi người tiết kiệm và làm việc chăm chỉ. Đây cũng chính là một phần quan trọng trong cách ông nuôi dạy con cái, đào tạo thế hệ thừa kế của dòng họ Rockefeller (sự hưng thịnh của gia tộc Rockefeller đã kéo dài hơn một thế kỷ, đến nay vẫn đang viết tiếp lịch sử huy hoàng trên cả khía cạnh kinh doanh lẫn việc thể hiện vai trò trong các lĩnh vực văn hóa, y tế và từ thiện). Điều này cũng lý giải tại sao những trang viết về ông có nơi là những lời kết tội, phỉ báng, đầy cay độc; có nơi lại là những lời ngợi ca, tôn vinh hết mực.

Nhận xét về Rockefeller, trong thông điệp St. Louis Post, ngày 8/7/1936, Thủ tướng Anh - Winston Churchill viết: “Khi lịch sử đưa ra những phán quyết cuối cùng về John D. Rockefeller, đương nhiên hoạt động tài trợ nghiên cứu của ông sẽ được ghi nhận như một cột mốc quan trọng trong sự tiến bộ của chủng tộc. Lần đầu tiên, khoa học đã được tự do hành động; những thí nghiệm dài hạn trên quy mô lớn đã trở thành hiện thực và những người thực hiện nó đã được giải thoát khỏi ám ảnh của thảm họa tài chính. Khoa học ngày nay mắc nợ rất nhiều sự rộng lượng và sâu sắc của những người đàn ông giàu có, hệt như nghệ thuật thời Phục hưng dựa vào sự bảo trợ của các Đức giáo hoàng và Quân vương. Trong số những người đàn ông giàu có này, John D. Rockefeller là hình mẫu tối thượng.”

Vì thế, đọc Titan - Gia tộc Rockefeller, cuốn tiểu sử được đánh giá hấp dẫn và tráng lệ nhất về Rockefeller cho đến thời điểm hiện tại, độc giả sẽ không chỉ được hóa giải sự tò mò về nhân cách, cuộc đời của nhà đại tài phiệt bí ẩn, kín kẽ nhất nước Mỹ; mà còn tìm thấy ở trong đó rất nhiều kiến thức quý giá hữu ích cho kinh doanh, nuôi dạy con cái, đào tạo thế hệ kế thừa cho dòng họ, thậm chí cả việc điều hành, xác định vai trò của Chính phủ trong nền kinh tế…

Nói không ngoa, Titan - Gia tộc Rockefeller chính là sự hợp nhất nhiều cuốn sách hấp dẫn trong một cuốn sách hấp dẫn. Đây cũng chính là cuốn sách được nhiều doanh nhân nổi tiếng trên thế giới như Steve Jobs, Bill Gates và các nhà đầu tư phố Wall khuyên độc giả nên đọc.