Ký ức thoát hiểm và lướt trên sóng ngầm

Tự truyện của ông hiện đang ở khâu bản thảo. Đoạn trích (có lược bớt và chọn lọc nội dung của DNSG) dưới đây nằm ở quyển số 7 ông nói về những ngày đầu khởi nghiệp -ký ức của một người bước ra làm doanh nghiệp tư nhân vào thời kỳ vẫn còn nhiều định kiến.

"Mùa thu năm 1989, sau buổi nghe giảng ở trên lớp tại trường Đảng Nguyễn Ái Quốc, tôi đi thẳng đến chi nhánh công ty Gen Pacific ở số 1 Hàn Thuyên. Anh Nguyễn Minh Song - người vào giữa những năm 70 cùng làm việc với tôi và anh Quang A ở Viện Kỹ thuật quân sự Bộ Quốc phòng, sau đó rời quân đội chuyển về Tổng cục Điện tử một thời gian thì được anh Quang A mời về làm Giám đốc chi nhánh công ty ở Hà Nội. Anh Son tiếp tôi và cho xem văn bản của Tổng Cục trưởng Tổng Cục Điện tử gửi cho công ty Gen Pacific và các cơ quan liên quan: Quyết định cách chức Tổng Giám đốc Công ty liên doanh Việt – Pháp Gen Pacific đối với anh Nguyễn Quang A. Đối với chúng tôi, đây là một cú sốc, một bất ngờ lớn khi Liên doanh mới ra đời được hơn 1 năm với nhiều dự án đầy triển vọng còn đang dang dở.

Ông Trần Diệp cũng từng đánh giá cao tài năng khoa học của TS Nguyễn Quang A và không phải ngẫu nhiên mà trong số các cán bộ khoa học kỹ thuật cũng như quản lý của Tổng Cục Điện tử, ông ấy lại quyết định giao cho anh Quang A chức vụ Tổng Giám đốc điều hành công ty. Với lợi thế là một công ty liên doanh trong lĩnh vực kỹ thuật cao đầu tiên ở Việt Nam, chẳng được Nhà nước cấp cho vốn liếng gì đáng kể, sau gần một năm, công ty liên doanh Gen Pacific đã ổn định và phát triển, đang tập hợp được những chuyên gia giỏi trong lĩnh vực máy tính điện tử và thiết bị tin học về cả phần cứng và phần mềm, tình hình tài chính khá tốt.

Hơn thế, ở trong nước đang hứa hẹn hợp đồng đầu tiên cung cấp hệ thống máy tính lớn đầu tiên với giá trị cả triệu USD cho hàng không Việt Nam. Ở nước ngoài, chúng tôi đã tìm ra cách thức kinh doanh, xuất khẩu hướng vào thị trường Liên Xô trong sự liên kết với các công ty của Pháp và đã thỏa thuận được với một số khách hàng lớn. Điều đó có nghĩa, công ty đã bắt đầu đi vào hoạt động, bước đầu có hiệu quả và đang hứa hẹn là công ty tiên phong trên lĩnh vực này.

Thời điểm ông Tổng Cục trưởng Trần Diệp ra quyết định cách chức Tổng Giám đốc Nguyễn Quang A thì anh Quang A đang ở Pháp để thảo luận một hợp đồng lớn cung cấp một số máy tính sang Liên Xô theo cách thức tay ba giữa Pháp - Việt Nam – Liên Xô và thanh toán bằng hình thức hàng đổi hàng. Sự việc còn nghiêm trọng hơn ở chỗ, tôi và anh Quang A đã thống nhất làm thủ tục để thành lập Công ty 3C, mọi việc đang tiến triển rất thuận lợi như dự định. Với quyết định như thế này, toàn bộ các kế hoạch mà chúng tôi đã chuẩn bị rất kỹ, toàn bộ sự nghiệp mà chúng tôi đang theo đuổi có nguy cơ đổ vỡ hoàn toàn.

Tôi biết ông Trần Diệp từ khi còn làm cán bộ nghiên cứu ở Viện Quản lý kinh tế của Trung ương Đảng. Ông là trí thức tham gia cách mạng rất sớm, đã từng bị tù ở Côn Đảo và khá gần gũi với Tổng Bí thư Nguyễn Văn Linh. Ông Trần Diệp là một người có quá trình hoạt động lâu năm trong lĩnh vực công nghiệp và có mối quan hệ mật thiết cả với Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng lúc bấy giờ, ông Đỗ Mười nên để thay đổi quyết định của ông chắc chắn là điều cực kỳ khó khăn.

...Hai ngày sau cuộc điện đàm cả tiếng đồng hồ với chúng tôi, anh Quang A từ Moskva đã quay trở lại Paris và về Hà Nội. Đón anh ở sân bay Nội Bài, chúng tôi đã thảo luận ngay trên ô tô về những bước đi tiếp theo nhằm cứu vãn tình hình.

Anh Quang A còn có một tính khí khác thường, cần thì thôi luôn khi mọi việc đã đi đến mức không thể dung hòa được. Mà nếu như thế thì hỏng hết mọi việc. Vậy là chỉ còn một con đường tự bảo vệ mình bằng cơ sở pháp lý và tận dụng tối đa các mối quan hệ xã hội để cứu vãn tình hình, mà trước hết là giữ được vị trí Tổng Giám đốc của anh Quang A càng lâu càng tốt. Rất may, tôi có quan hệ khá gần gũi với Bộ trưởng - Chủ nhiệm Ủy ban Hợp tác đầu tư nước ngoài Đậu Ngọc Xuân và Phó Chủ nhiệm thứ nhất của Ủy ban là GS- TS Nguyễn Mại – người trực tiếp ký giấy phép đầu tư nước ngoài cho Công ty liên doanh Gen Pacific một năm về trước.

Chúng tôi đến gặp và báo cáo tình hình với GS Nguyễn Mại. Sau khi nghe trình bày, anh Nguyễn Mại đã cười rất to và kết luận ông Trần Diệp đã ra một quyết định trái pháp luật. Tổng Cục Điện tử, với tư cách là một bên liên doanh với nước ngoài không có quyền ra quyết định cách chức Tổng Giám đốc của công ty liên doanh. Việc này thuộc thẩm quyền của Hội đồng quản trị công ty liên doanh với tư cách là một pháp nhân độc lập hoạt động theo pháp lệnh hợp tác và đầu tư nước ngoài.

Với sự tự tin về hiểu biết pháp luật, kinh nghiệm xử lý các vấn đề phức tạp trong thực tiễn quản lý Nhà nước, anh Nguyễn Mại đã hướng dẫn chúng tôi làm văn bản báo cáo lên Ủy ban và nhận lời sẽ tổ chức một cuộc họp tại Ủy ban với tất cả các bên tham gia liên doanh trong thời gian sớm nhất sau khi nhận được đầy đủ văn bản khiếu nại và báo cáo giải trình. Rời khỏi phòng làm việc của anh Nguyễn Mại, chúng tôi như lấy lại được sự tự tin, như trút được gánh nặng và trong người cảm thấy phấn chấn.

Ngày hôm sau, chúng tôi đã gửi văn bản giải trình và kêu cứu của mình đến các địa chỉ cần thiết. Ngày hôm ấy, tôi trở lại trường học bình thường mà thấp thỏm theo dõi chờ đợi phản ứng từ các phía. Những ngày ấy tôi không mấy tập trung vào việc học hành, vì còn rất nhiều việc phải làm, trong đó có cả việc tính toán các bước hành động tiếp theo để đạt mục tiêu đề ra.

Mọi việc sau đó diễn ra không đơn giản nhưng có thể nói chúng tôi đã gặp may. Nếu so sánh với những điều tương tự diễn ra ngày hôm nay, khi đã 36 năm trôi qua, khi mà đất nước đã hội nhập, các luật lệ được ban hành đã trở nên rõ ràng hơn, tư duy và cách thức can thiệp của các cơ quan cũng như lãnh đạo Nhà nước vào các đơn vị kinh doanh đã có nhiều thay đổi thì thời kỳ đó, những nhân tố mở cửa và hội nhập mới đang manh nha, những người đứng đầu các cơ quan Nhà nước theo thói quen cố hữu vẫn cho mình quyền rất lớn, vì thế, vụ thoát hiểm đầu tiên của chúng tôi là một điều may mắn.

(Tít bài do DNSG đặt)