Không dễ để Ukraine gia nhập EU bằng 'đường cao tốc'

Hiện, các nước ủng hộ Ukraine đều thuộc khu vực Đông Âu và có biên giới gần với Nga hoặc Ukraine.

Cuối tháng 2/2022, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky chính thức gửi đơn xin gia nhập EU. Đến ngày 1/3 vừa qua, ông Zelensky nhắc lại lời kêu gọi gia nhập EU tới Nghị viện châu Âu trong một bài phát biểu tại Kiev và yêu cầu EU “chứng minh rằng tổ chức này đang đồng hành với Ukraine”.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu tán thành tư cách thành viên của Ukraine và một số thành viên EU kêu gọi ngay lập tức đưa Ukraine trở thành ứng cử viên cho tư cách thành viên. Chứng kiến phản ứng tích cực từ EU, Georgia và Moldova cũng chính thức xin gia nhập.

Song, sự đồng thuận và giới thiệu của một vài quốc gia là chưa đủ để Ukraine làm thành viên EU. Tình hình nhạy cảm tại Ukraine cùng với những tiêu chuẩn và quy định khắt khe cho các thành viên EU là rào cản lớn nhất đối với Kiev. Một số nước Đông Âu thuộc EU lên tiếng ủng hộ mạnh mẽ, nhưng những nền kinh tế giàu mạnh và có tầm ảnh hưởng nhất EU lại do dự.

Link bài viết

Đông Âu ủng hộ và Tây Âu do dự

Lãnh đạo Bulgaria, Cộng hòa Séc, Estonia, Latvia, Lithuania, Ba Lan, Slovakia và Slovenia đã gửi một lá thư mở ngày 28/2 kêu gọi EU chấp nhận tư cách thành viên của Ukraine ngay lập tức.

"Chúng tôi kêu gọi các thành viên EU củng cố sự ủng hộ cao nhất cho Ukraine và cho phép các tổ chức của EU tiến hành các thủ tục cần thiết để ngay lập tức cấp cho Ukraine tư cách ứng cử viên và tiến hành thương lượng", bức thư viết.

Dù vậy, việc Ukraine chính thức gia nhập EU dường như sẽ là con đường dài và khó khăn. "Tất cả nước Tây Âu mà tôi nói chuyện đều nói không nên đẩy nhanh quy trình gia nhập", Thủ tướng Hà Lan Mark Rutte trả lời phóng viên rằng trong ngắn hạn không có khả năng cho Ukraine trở thành thành viên EU.

"Điều quan trọng là Ukraine đã yêu cầu được trở thành một thành viên của EU. Và không có 'đường cao tốc' để gia nhập EU".

Theo Thủ tướng Đức Olaf Scholz, EU chưa sẵn sàng để mở rộng bởi những quyết định của khối này bắt nguồn từ sự nhất trí của 100% nước thành viên. Tổng thống Pháp Emmanuel Macron nói ông muốn "gửi một tín hiệu mạnh mẽ trong thời kỳ này tới Ukraine và người dân Ukraine" về tình đoàn kết nhưng cũng nhấn mạnh "đồng thời, chúng ta phải cảnh giác". Ông Macron không tin rằng có thể "mở một thủ tục gia nhập EU với một đất nước đang có chiến tranh ”.

Đại diện cấp cao về chính sách an ninh và đối ngoại của EU Josep Borrell ngày 28/2 cho biết mọi nỗ lực trở thành thành viên khối này đều có thể "mất nhiều năm" - điều được xem là "gáo nước lạnh" đối với nguyện vọng gia nhập EU của Ukraine.

Không có "đường cao tốc"

Kể các khi các nước EU đồng ý cho Ukraine gia nhập bằng "đường cao tốc", vẫn tồn tại 2 rào cản chính trị lớn trước mặt Kiev. Đầu tiên, việc đẩy nhanh sự gia nhập của Ukraine vi phạm chính sách lâu đời của EU về việc yêu cầu các nước ứng cử viên triển khai hệ thống luật pháp tương tự như EU đầy đủ trước khi gia nhập.

EU có lợi thế khi thương lượng với các nước về tư cách thành viên. Tuy nhiên, sau khi trở thành thành viên chính thức, việc EU yêu cầu nước đó thực thi luật pháp của khối sẽ trở nên khó khăn hơn. Hiện, EU đang đối mặt với khủng hoảng pháp lý vì Ba Lan và Hungary. Những nước này đã công khai vi phạm các quy định của EU. Nhiều thành viên trong EU lo ngại việc kết nạp Ukraine quá sớm khi nước này chưa chứng tỏ khả năng tuân thủ quy đinh của EU sẽ tạo ra tiền lệ xấu cho các "ứng viên" tiếp theo.

Link bài viết

Thứ hai, việc Ukraine gia nhập sẽ lập tức kích hoạt hiệp ước quốc phòng của EU. Giống như NATO, EU có 1 hiệp ước quốc phòng. Điều 42 (7) của Hiệp ước về EU có nét tương tự Điều 5 của Hiến chương NATO. Nếu Ukraine trở thành thành viên chính thức, EU sẽ phải cam kết bằng luật pháp thực hiện mọi hành động cần thiết để bảo vệ Ukraine.

Điều khoản này làm tăng đáng kể nguy cơ xảy ra chiến tranh toàn diện giữa NATO và Nga, vì các thành viên EU cũng thuộc NATO. Để ngăn một cuộc chiến với Nga, EU sẽ buộc phải loại Ukraine khỏi hiệp ước quốc phòng. Tuy nhiên, hiệp ước quốc phòng lại là mục tiêu chính mà Kiev muốn khi đòi tham gia EU nhanh như vậy.

Hơn nữa, so với các nước EU, mức độ phát triển của Ukraine khá thấp. GDP đầu người của Ukraine đạt khoảng 3.800 USD năm 2020, trong khi mức trung bình của EU là khoảng 34.000 USD. Các chỉ số về tham nhũng, phát triển con người, giáo dục… của Ukraine đều tụt hậu nếu so sánh với đa số thành viên EU. Do đó, việc chấp nhận Ukraine vào EU quá nhanh sẽ tạo thêm gánh nặng cho các thành viên giữ vai trò đầu tàu kinh tế, nhất là Đức và Pháp - hai nước đã lên tiếng phản đối việc kết nạp Ukraine bằng "đường cao tốc".

Nên, kịch bản khả thi là EU sẽ cho Ukraine tư cách ứng cử viên, tương tự Thổ Nhĩ Kỳ, Bắc Macedonia, Montenegro, Albania và Serbia. Với Thổ Nhĩ Kỳ, nước này đã là ứng cử viên EU từ năm 1987, và giờ vẫn chưa trở thành thành viên chính thức. Nếu EU kết nạp ngay Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ sẽ cảm thấy không công bằng.

EU có thể kéo dài tiến trình thương lượng sau khi đã chấp nhận tư cách ứng cử viên của Ukraine. Việc này sẽ gửi thông điệp tới Nga rằng EU có cam kết lâu dài, mạnh mẽ với Ukraine, nhưng cũng không khiêu khích Moskva hay kéo cả châu Âu hoặc NATO vào một cuộc chiến tranh mới.