Thị trường mua bán nợ Việt Nam: Bao giờ thành hình?

Theo thống kê của VCCI, năm 2011 cả nước có hơn 79.000 DN giải thể và ba tháng đầu năm 2012, hơn 12.000 DN giải thể. Nhưng không ai có thể đưa ra một con số rõ ràng, hoặc đưa ra dự đoán ước tính là đã có bao nhiều phần trăm trong số các DN ngừng hoạt động, giải thể, có thể được giải cứu nếu có cơ may bán được nợ, tái cơ cấu tài chính và tiếp tục vận hành trở lại.

Nhìn lại quá khứ

Khi gặp nguy nan, nhiều DN đã chọn phương án đệ đơn, trình lên các cấp cơ quan có thẩm quyền cao nhất, với một kỳ vọng DN mình sẽ được chú ý, quan tâm, được “lọt” vào “mắt xanh” của một tổ chức ngân hàng thương mai (NHTM), định chế tài chính nào đó, để được hỗ trợ giải quyết tín dụng, nợ nần, bán nợ và có thể cơ cấu lại DN.

Chủ đầu tư sân golf Long Thành - một trong những sân golf đẹp nhất Đông Nam Á - doanh nhân DN Lê Văn Kiểm vẫn không quên những ngày “nợ đọng” xưa cũ

Trong quá khứ, cũng đã có nhiều trường hợp nhờ hoạt động MBN, mà các khoản nợ xấu của DN đã được giải quyết dứt điểm, thậm chí có những trường hợp sau khi được giải cứu, DN đã ăn nên làm ra và ngày càng tấn tới.

Trường hợp của Minh Phụng - Epco trong vụ án năm 1997 với khoản nợ NH Công thương VN (Vietinbank) lên tới 11.000 tỉ đồng, trong khi vốn điều lệ của NH này lúc đó chỉ có 1.000 tỉ đồng và gần như bên bờ vực phá sản, nhưng sau đó đã được Vietinbank “xoay xở” và xử lý thành công, dù thời gian xử lý các tài sản thế chấp kéo rất dài, là một ví dụ cho thấy sở hữu năng lực quản trị tốt, có nghiệp vụ xử lý nợ xấu, các NH sẽ có một tài sản vô giá để xử lý nợ xấu tồn đọng có hiệu quả, để giúp DN nhưng cũng là giúp chính mình.

Một trường hợp khác, kế sau thời điểm vụ án Minh Phụng vừa bung ra gây chấn động nền kinh tế, là trường hợp Cty TNHH May - Xây dựng Huy Hoàng do doanh nhân Lê Văn Kiểm làm giám đốc lâm vào cảnh vay nợ NH do giá bất động xuống thấp, lại khó bán, lĩnh vực dệt may cũng rơi vào tình trạng hàng hoá tồn kho vào năm 1998.

Do nợ đọng, hàng tháng công ty phải chi lương cho hàng ngàn nhân công, nên khoản nợ tồn đọng ngày càng tăng lên. Sau 2 năm cố gắng duy trì, doanh nhân Lê Văn Kiểm đã quyết định trình bày những khó khăn của công ty và đề xuất cách giải quyết lên lãnh đạo các cấp có thẩm quyền, xin được giúp đỡ, khắc phục.

Không chỉ riêng Huy Hoàng với tính mạng của một DN có liên quan đến hơn 2.000 nhân công lao động, trước khó khăn chung của các DN lúc đó, Bộ Chính trị đã quyết định duyệt phương án của Chính phủ và NHNN cho phép các DN có tài sản thế chấp, đủ đảm bảo với số nợ vay được phép giãn nợ trong 3 năm để có thời gian củng cố lại sản xuất, khôi phục hoạt động, đồng thời giải quyết công ăn việc làm ổn định cho người lao động.

Tận dụng hết mọi nguồn lực sẵn có từ chính sách giãn nợ, sau 3 năm nỗ lực, Huy Hoàng đã trả hết nợ gốc và lãi cho NH, tránh thất thoát cho Nhà nước hơn 500 tỉ đồng. Qua chặng khó khăn, làm ăn bài bản trở lại, Huy Hoàng nhanh chóng lấy lại uy danh của một thương hiệu sáng chói trong những năm cuối của thập niên 90 - thế kỷ XX.

Ngày nay, dù đã đứng đầu CTCP Đầu tư và Kinh doanh Golf Long Thành – chủ đầu tư một trong những sân golf đẹp nhất Đông Nam Á, DN Lê Văn Kiểm vẫn không quên những ngày “nợ đọng” xưa cũ.

Ông vẫn thường nói với báo chí là nếu không có chính sách giãn nợ của Chính phủ năm xưa, nếu lúc đó bị phá sản hoặc các quan hệ kinh tế bị hình sự hoá, thì có lẽ ông đã không còn đủ sức để tiếp tục đam mê kinh doanh, đẩy mạnh làm kinh tế và trở thành Anh hùng lao động được như hôm nay…

Vấn đề không chỉ là tiền...

Nói như vậy, để thấy các chính sách giãn, khoanh, hoãn nợ dành cho DN trong những lúc khó khăn là vô cùng quan trọng. Những hoạt động mua nợ xấu của DN cũng không kém phần quan trọng, đương nhiên là kèm theo điều kiện các công ty MBN phải có đủ tiềm lực tài chính để mua lại phần lớn nợ xấu của các NHTM, phải có được những nguồn vốn tài trợ hoặc thậm chí vay vốn từ bên ngoài để cơ cấu và bán lại nợ một cách có hiệu quả. Nhưng thực tiễn của các Cty MBN hiện có tại VN rõ ràng lại chưa đáp đứng được điều kiện đó.

Chuyên gia Kinh tế Võ Trí Thành - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu kinh tế Trung ương thì cho rằng thời gian gần đây, hoạt động MBN đã bắt đầu được khởi động mạnh hơn, song song với kế hoạch tái cấu trúc hệ thống NH.

“Việc mua nợ của các DN đã và đang xảy ra, nhưng không thể đại trà vì “tiền của có hạn”. Hơn nữa, thông thường thì các Cty MBN sẽ chỉ quan tâm đến những DN có dự án lớn, tài sản lớn (dĩ nhiên các khoản nợ cũng lớn), bởi DN như vậy mới có tài sản để thế chấp NH, mới mở ra cơ hội cho Cty MBN thuộc các tổ chức tín dụng”, ông Thành nói.

Như vậy, lý do khó tăng trưởng vốn điều lệ để kinh doanh của các Cty MBN mới chỉ là một vế. Nội tại tài chính, hoạt động sản và bản chất nợ của các DN đang có nhu cầu giải quyết nợ xấu, lại là một vế khác.

Không dễ khớp hai vế này lại với nhau khi ngoài hành lang pháp lý cho thị trường MBN vẫn chưa thực sự thông thoáng, sân “MBN” hiện vẫn chỉ là nới của các định chế tài chính trong nước “đá với nhau”, các dịch vụ kèm theo việc MBN như tư vấn, hỗ trợ tài chính, làm sạch tài sản để bán… cũng chưa phát triển.

Và quan trọng nhất, với tỉ lệ nợ xấu chưa thực sự được làm rõ trong hệ thống NH VN hiện tại, với tài sản thế chấp có giá trị nhất và đa phần vẫn là bất động sản, trong bối cảnh thị trường bất động sản lại chưa thực sự tan băng, sẽ là những rào cản để hoạt động MBN của các tổ chức có nhu cầu và chức năng, bị hạn chế.

Giải pháp thiết thực nào “cứu” DN?

MBN không dành cho đại trà, vậy, có giải pháp nào tốt hơn để cứu các DN “không đáng bị chết” lúc này?

Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh đề xuất, nên thành lập ngay một Quỹ mua nợ xấu DN. Giải thích thêm với DĐDN, ông nói: Trong tình trạng nguy ngập, phá sản, đình trệ sản xuất của DN hiện nay, cần có một Quỹ mua nợ xấu DN mua nợ những DN có thị trường, có công nghệ tiên tiến, có hoạt động sản xuất kinh doanh quy mô lớn, sử dụng nhiều nhân công lao động.., qua đó giúp DN tiếp cận được vốn NH, trở lại hoạt động, tạo công ăn việc làm cho người lao động.

Khi hồi phục và tăng trưởng tốt, DN có thể niêm yết cổ phần trên TTCK, Nhà nước có thể bán cổ phiếu và thu hồi vốn đã mua nợ”. Như vậy, một Quỹ mua nợ xấu DN phải được sự hỗ trợ vốn từ phía nhà nước, và có lẽ cũng chỉ có nhà nước mới có thể hỗ trợ được DN lúc này.

Ông Cao Tiến Vị - Chủ tịch HĐQT kiêm TGĐ CTCP Giấy Sài Gòn đồng thuận với quan điểm này. Theo ông, một Quỹ mua nợ xấu DN lúc này, chính là sự phát sinh từ cung – cầu của thị trường. Hiện nay, cung cho thị trường MBN đã có. Nhu cầu của DN đã sẵn sàng. Nhưng lực mua vẫn phải trông đợi vào sự chia sẻ, bảo trợ DN của nhà nước. Điều này là thuận theo nguyên lý tự nhiên!

“Nhưng cần lưu ý rằng khi hình thành, Quỹ phải được sự hỗ trợ của các cơ chế, đảm bảo tính thanh khoản, và sự thống nhất, đồng bộ với việc hoàn thiện hoặc điều chỉnh các Luật có liên quan như Luật phá sản, pháp luật định giá… Điều DN quan tâm nhất hiện nay là có người mua nợ xấu.

Điều thứ hai là họ quan tâm việc định giá DN như thế nào để phù hợp cho nhu cầu các bên. Đã và đang có nhiều DN và NH vẫn xúc tiến thoả thuận MBN, nhưng không công bố, cũng đang có nhiều DN chuyển nợ cho các DN có tiềm lực tài chính mạnh hơn, nhưng một sự thoả thuận và định giá hợp lý, không “ép” DN đang vướng nợ là điều không dễ đạt tới” - ông Vị nói.

Trong khi một Quỹ mua nợ xấu DN chưa thể lập tức hình thành, nguồn vốn nào để bổ sung và tài trợ cho Quỹ này cũng chưa thực sự được các chuyên gia hiến kế rõ ràng, có lẽ sẽ còn nhiều DN phải mòn mỏi chờ cơ hội bán nợ, như số phận của nhiều DN bất động sản đã và đang dài cổ chờ một Quỹ mua nợ xấu BĐS, theo đề xuất từ năm 2008, sớm được ra đời.