Đìu hiu làng "ốc đảo"

Thôn Hồng Lam, xã Xuân Giang (huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh) đã được hình thành từ mấy trăm năm về trước. Thôn có biệt danh “làng ốc đảo” này đã từng có một thời kỳ phồn thịnh, cư dân đông đúc. Thế nhưng, do vị trí xa xôi, đường sá cách trở, học hành khó khăn... nên từ mấy chục năm trở lại đây, thôn Hồng Lam ngày càng vắng bóng người.

Đọc E-paper

“Héo mòn” Hồng Lam

Cuộc sống của người dân dựa vào trồng trọt và chài lưới

Chúng tôi có dịp về thăm thôn Hồng Lam vào một ngày giữa tháng 4. Từ trung tâm thành phố Vinh qua cầu Bến Thủy, chúng tôi men theo triền đê dọc dòng sông Lam hướng đổ ra biển để đến với bến đò nối thôn Hồng Lam với đất liền.

Vì buổi sáng nên chuyến đò sang sông rất đông, từ học sinh đến người chạy chợ, làm con đò ì ạch mãi mới cập bến. Và rồi chúng tôi cũng sang được với làng, nơi người ta hay quen gọi là “làng ốc đảo”. Làng nằm giữa đôi bờ sông Lam, một bên là tỉnh Nghệ An và bên kia là đất Hà Tĩnh.

Nếu đứng trên cầu Bến Thủy nhìn xuống, thôn Hồng Lam nằm giữa dòng Lam như một hòn đảo giữa biển nước. Nếu tính theo đường chim bay thì thôn Hồng Lam nằm cách trung tâm thị trấn Nghi Xuân, Hà Tĩnh không bao xa. Thế nhưng, để vào được thôn Hồng Lam cũng không hề đơn giản.

Sợi dây nối vùng đất liền với “ốc đảo” này chỉ là những con đò cũ kỹ. Ông Hồ Văn Tường, người lái đò có “nhiệm vụ” nối “ốc đảo” với đất liền, cho biết, ông là người kế nghiệp anh trai Hồ Văn Dương, do ông Dương đã theo con cái đi vào miền Nam sinh sống từ nhiều năm trước.

“Làm nghề này thấy cũng thật sự phiêu lưu, nhất là những ngày mưa bão, nhưng vì việc qua lại của bà con là cần thiết nên tôi sẵn sàng chấp nhận rủi ro”, ông Tường tâm sự.

Xuất xứ của thôn này cũng không được rõ ràng. Theo các vị cao niên trong làng kể lại, “làng ốc đảo” có thể xuất hiện cách đây khoảng 400 năm.

Năm đó, có hai anh em họ Hồ, vì nhà nghèo, điều kiện kinh tế khó khăn, không có chỗ nương thân, lại phải chịu sưu cao, thuế nặng của bọn quan lại, đến bước đường cùng, hai anh em đã đưa nhau ra đây sinh sống và lập nghiệp. Thấy có người ở, cây cối, hoa màu quanh năm luôn tươi tốt nên nhiều người đã kéo nhau ra lập làng.

Theo ông Nguyễn Văn Lập, nguyên Chủ tịch UBND, nguyên Bí thư Đảng ủy xã Xuân Giang (giai đoạn 1988-2010), vì lớn lên trên cái “ốc đảo” này nên ông hiểu khá rõ về quê hương mình. Ông kể rằng, trước kia làng được chia làm hai vùng rõ rệt, một bên là ngư nghiệp với tên gọi Yên Ngọc, một bên là nông nghiệp với tên Phong Thái, thuộc huyện Hưng Nguyên, Nghệ An.

Năm 1954, thấy giao thông khó khăn, giao thương trong làng cách trở nên làng được chia cắt về xã Xuân Giang, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh với tên gọi là thôn Hồng Lam như bây giờ.

Ông Nguyễn Văn Phong, Trưởng thôn Hồng Lam, cho biết thêm: “Diện tích của ốc đảo này trước đây khá rộng, nhưng sau những trận lũ thì bị sạt lở nghiêm trọng, làng đang bị hẹp dần. Diện tích hiện tại chỉ còn hơn 4km2”. Cũng theo ông Phong, trong vòng ba năm nay, làng đã bị nước lấn vào hàng trăm mét làm cho đất sản xuất bị mất dần, kèm với đó là tình trạng khai thác cát ngày đêm nên diện tích đất ngày càng bị thu hẹp.

Gieo chữ giữa dòng Lam Giang

Lớp học có 3 em, ngôi trường có 31 em nhưng đó cũng là công lớn của các giáo viên ở ốc đảo này

Thôn Hồng Lam vốn có một ngôi trường duy nhất là Trường Tiểu học Xuân Giang 2, nhưng học sinh ngày càng thưa dần nên đến tháng 11/2010 được nhập lại với trường tiểu học Xuân Giang và trở thành một phân hiệu. Trường xuất hiện từ những năm 50 của thế kỷ trước.

Trước đây, trường chỉ là ngôi nhà tranh vách đất cấp 4 tạm bợ với 3 gian phòng. Năm 2002, Bộ Công an và UBND tỉnh Hà Tĩnh đã phát động quyên góp, trường được xây dựng lại kiên cố thành căn nhà hai tầng với 8 phòng học khang trang. Hiện trường có 5 giáo viên, 31 học sinh chia thành 5 khối.

Cô Nguyễn Thị Minh, giáo viên chủ nhiệm khối 3, có thâm niên 29 năm gắn bó với ngôi trường này, cho hay: “Để đến được thôn Hồng Lam gieo chữ, các giáo viên ở đây rất khó khăn, vất vả. Tuy nhiên, chị em vẫn kiên quyết bám trường để cho các cháu cái chữ. Mỗi ngày, tôi phải vượt sông 4 lần đến trường bằng đò. Dù học sinh rất ít, nhưng tình cảm thầy trò luôn đong đầy. Những hôm mưa bão, chúng tôi cũng phải mặc áo mưa qua đò đến trường để các cháu khỏi mong. Tuy nhiên, cũng có những hôm mưa to gió lớn, đò không đi được thì hôm đó các em coi như nghỉ học. Và hôm sau cô trò lại phải dạy và học bù. nếu không yêu nghề, yêu trẻ, chúng tôi đã bỏ nghề từ lâu rồi”.

Bên cạnh đó, do cuộc sống khó khăn, nhiều người đã phải bỏ làng ra đi, kéo theo học sinh ngày càng thưa dần. Theo một số giáo viên, cách đây khoảng chục năm, ngôi trường duy nhất ở Hồng Lam đào tạo 2 khối cấp 1 và cấp 2.

Nhưng những năm gần đây, số lượng học sinh giảm xuống, khối cấp 2 được sáp nhập với trường cấp 2 ở Xuân Giang 1 và mỗi lần đến trường học sinh phải lên đò qua sông. Hiện nay, ở trường, khối học đông nhất được 8 em, khối học ít nhất chỉ có 3 em.

“Vất vả, hiểm nguy chúng tôi không sợ, nhưng lớp học cứ vắng dần, và có nguy cơ nhà trường phải đóng cửa, chúng tôi cũng xót xa lắm”, cô Minh chia sẻ với giọng trầm buồn.

Không tính những người dân và khách qua lại, mỗi ngày ông Tường có nhiệm vụ chở 8 chuyến đò học sinh cấp 2, 3 vào đất liền, mỗi chuyến khoảng 40 em. Biết là phương tiện không cho phép chở quá tải, nhưng biết làm sao được.

Lũ lượt rời “ốc đảo”

Phương tiện nối với làng là con đò ngang hàng ngày ì ạch chở người thôn Hồng Lam vượt sông

Theo ông Phong, đầu những năm 80, dân số trong làng còn rất đông đúc và có thể sống được bằng nghề chài lưới. Bây giờ, nhiều thanh niên trai tráng không còn tha thiết với “quê hương” của mình nữa, họ bắt đầu lấy vợ, lấy chồng xa xứ để không phải quay về cái “ốc đảo” heo hút, lạnh lẽo này.

Ông Phong nhớ lại, hồi ấy chỉ là một thôn, nhưng người ta gọi là Xuân Giang 2, như một nửa của xã Xuân Giang với khoảng hơn 2.000 người. Với diện tích hiện nay (4 km²) dân số cũng chỉ còn 224 hộ với 667 nhân khẩu.

Trong vòng 3 năm, từ 1988-1991, dân số thôn Hồng Lam giảm nhanh chóng mặt sau cơn lũ lịch sử xảy ra vào năm 1988, đặc biệt là thời điểm cầu Bến Thủy được hoàn thành và đưa vào hoạt động, việc đi lại bằng tàu thuyền không còn sôi động như xưa. dân bắt đầu ồ ạt kéo nhau di cư lên bờ, chủ yếu vào các tỉnh phía Nam làm ăn. Người thôn Hồng Lam cứ lũ lượt ra đi.

Cũng theo ông Trưởng thôn, 667 nhân khẩu là con số theo đăng ký hộ khẩu, chứ số người thực sự cư trú trên “ốc đảo” này còn ít hơn nhiều, bởi nhiều người tuy có hộ khẩu ở đây nhưng quanh năm đi làm ăn xa.

Những người ở lại, gắn bó với làng chủ yếu là người già, người tuổi trung niên phải chăm sóc mồ mả của tổ tiên. Công việc chính của họ hiện nay là trồng đay, cói, lạc, vừng và chài lưới.

Ông Lê Lưu, Chủ tịch UBND xã Xuân Giang, cho biết: “Hồng Lam là thôn khó khăn nhất của xã, nằm ngay giữa dòng sông nên cuộc sống rất vất vả, nhất là giao thông để giao thương với đất liền”.

Đã nhiều năm nay, ngôi làng không có nổi một đám cưới. Theo lý giải của những người dân ở đây, việc người dân kéo nhau đi vào Nam lập nghiệp là do điều kiện giao thông cách trở, đi lại khó khăn. Đó là chưa nói đến những năm lũ tràn về, cả “ốc đảo” ngập chìm trong biển nước.

Muốn thoát lũ phải vượt sông, nhưng lũ về, nước lớn, đò nhỏ không thể qua sông tránh nạn được. Mỗi năm lại có thêm vài hộ dân bỏ làng ra đi, như năm 2011 có 4 hộ gia đình đã bỏ làng vào đất liền.

Trước khi chia tay Hồng Lam, chúng tôi được trưởng thôn đưa đi thăm hơn 30 ngôi nhà không chủ ở “làng ốc đảo” mà lòng buồn trĩu nặng!