Biến tiềm năng thành tài năng - Chúng ta vẫn có cách tự mình mở cửa

Đó chính là thông điệp mà Adam Grant - giáo sư tâm lý học tổ chức nổi tiếng tại Đại học Wharton - đã gửi gắm trong cuốn sách mới nhất của ông: Biến tiềm năng thành tài năng (tựa gốc: Hidden Potential).

Không phải thần đồng vẫn có thể vươn tới đỉnh cao

Một nghiên cứu tâm lý học nổi tiếng từng phỏng vấn hơn 120 cá nhân xuất chúng trong nhiều lĩnh vực: từ khoa học, nghệ thuật, thể thao cho đến kinh doanh. Điều bất ngờ là, trong số đó, chỉ một số ít thực sự là thần đồng từ thuở nhỏ. Phần đông còn lại từng bị coi thường, thậm chí có người chưa bao giờ được thầy cô đánh giá là “đặc biệt”. Vậy mà, theo thời gian, họ lại trở thành những nhà khoa học đoạt giải Nobel, những nghệ sĩ hàng đầu, hay những vận động viên khiến cả thế giới ngưỡng mộ.

Adam Grant gọi đó là “những nhân tài nở muộn”, những người chứng minh rằng điểm xuất phát không quyết định đích đến.

Kỹ năng nhân cách - Nền móng bị lãng quên

Trong phần đầu cuốn sách, Adam Grant phân tích rằng để khai mở tiềm năng, chúng ta không chỉ cần kiến thức hay tư duy logic, mà còn cần một bộ kỹ năng khác thường bị mọi người xem nhẹ: kỹ năng nhân cách.

Đây là tập hợp những phẩm chất như: sự chủ động, tính kiên định, lòng quyết tâm, óc tò mò, khả năng kiên nhẫn trước thất bại. Trước đây, người ta thường gọi chúng là “kỹ năng mềm” và đánh giá thấp so với kỹ năng chuyên môn. Nhưng qua hàng chục năm nghiên cứu, Grant khẳng định: “Nếu kỹ năng nhận thức là thứ tách biệt chúng ta với động vật thì kỹ năng nhân cách lại là thứ nâng chúng ta vượt lên máy móc.”

“Giàn giáo” - Sức mạnh của sự nâng đỡ

Tất nhiên, kỹ năng nhân cách thôi chưa đủ. Muốn leo qua những ngọn núi cao nhất, chúng ta cần có một “giàn giáo” vững chắc để hỗ trợ. Tác giả giải thích: “Giàn giáo là một cấu trúc tạm thời cho phép đội thi công có thể leo lên những độ cao ngoài tầm với. Khi việc xây dựng hoàn tất, giàn giáo hỗ trợ sẽ được gỡ bỏ. Từ thời điểm đó trở đi, tòa nhà có thể tự đứng vững. Trong học tập, giàn giáo cũng phục vụ cho mục đích tương tự.”

Giàn giáo có thể đến từ nhiều nguồn như: gia đình, bạn bè, thầy cô, đồng nghiệp, huấn luyện viên… và thậm chí từ chính cách ta thiết kế môi trường sống cho mình. Giống như tòa nhà cần giàn giáo để xây dựng, con người cũng cần những điểm tựa để vươn lên.

Trong phần hai của cuốn sách, Adam Grant kể về những ví dụ sống động: một nhạc công xây dựng công cụ đặc biệt để khắc phục khiếm khuyết cơ thể; một huấn luyện viên nhìn thấy tiềm năng ở vận động viên mờ nhạt và biến anh thành ngôi sao; hay nhóm người da đen đầu tiên trở thành sĩ quan trong quân đội Mỹ, bất chấp định kiến xã hội.

Xây dựng vùng đất cơ hội cho nhân tài nở muộn

Một trong những chương quan trọng nhất của Biến tiềm năng thành tài năng là bàn về công bằng trong cơ hội.

Đây chính là lý do phần ba cuốn sách kêu gọi xây dựng hệ thống để mở rộng cơ hội cho tất cả mọi người. Từ hệ thống tuyển sinh, tuyển dụng cho đến giáo dục và môi trường làm việc… Tất cả cần thay đổi để không chỉ tìm kiếm “ngôi sao bẩm sinh”, mà còn phát hiện và nuôi dưỡng “nhân tài tiềm ẩn”.

Đọc Biến tiềm năng thành tài năng, độc giả không chỉ thấy những lập luận khoa học, mà còn tìm thấy chính mình trong đó. Một sinh viên từng cảm thấy bản thân “bình thường”, có thể nhận ra rằng sự tò mò và tinh thần học hỏi mới là vũ khí đưa mình đi xa. Một nhân viên văn phòng đang hoang mang trước áp lực có thể hiểu rằng thành công không đến từ việc hoàn hảo ngay lập tức, mà từ việc dám sai và dám làm lại. Một người trẻ đang mơ hồ về tương lai có thể tìm thấy động lực để kiên trì, ngay cả khi xuất phát điểm không hề thuận lợi.

Cuốn sách giống như một tấm gương, phản chiếu những câu hỏi mà bất cứ ai cũng từng đặt ra: “Mình có thực sự đủ giỏi? Mình đã bỏ lỡ cơ hội rồi sao? Liệu mình có thể làm nên điều gì lớn lao?” Và câu trả lời Adam Grant đưa ra là: Có, nếu bạn sẵn sàng học hỏi, rèn luyện và tìm kiếm (hoặc tự tạo) giàn giáo cho mình.

Biến tiềm năng thành tài năng không chỉ là một cuốn sách kỹ năng. Nó là lời nhắc nhở đầy nhân văn rằng không ai bị giới hạn bởi điểm xuất phát. Bằng sự kết hợp giữa khoa học, những câu chuyện thực tế và cái nhìn sâu sắc, Adam Grant đã vẽ ra một con đường để mỗi người chúng ta đều có thể bước vào và bắt đầu khai mở khả năng ẩn giấu, biến những điều tưởng chừng “bình thường” thành kết quả phi thường.

Trong thế giới đầy cạnh tranh như hiện nay, nơi cơ hội không phải lúc nào cũng gõ cửa, Biến tiềm năng thành tài năng chính là cẩm nang để bạn học cách tự mình mở cánh cửa ấy cho bản thân, cho những người xung quanh và cho một xã hội công bằng hơn. Ông nhấn mạnh: “Thành công không chỉ là đạt được mục tiêu mà còn là sống theo các giá trị chúng ta coi trọng. Không có giá trị nào cao cả hơn việc khao khát trở thành một người tốt hơn so với phiên bản của ta ở hiện tại. Không có thành tựu nào vĩ đại hơn việc giải phóng tiềm năng còn đang ẩn giấu trong ta.”