Cứu cá tra bằng giá sàn

Xuất khẩu cá tra năm 2010 dự kiến đạt 1,5 tỉ USD, mức cao nhất từ trước đến nay. Tuy nhiên, mặt hàng này đang phải đối diện với thách thức giá xuất khẩu giảm mạnh và nguy cơ thiếu nguyên liệu.

Thu hoạch cá tra tại An Giang - Ảnh: Đ.Vịnh

Giá xuất khẩu cá tra qua từng năm - Đồ họa: Mạnh Tánh

Hiệp hội Chế biến và xuất khẩu thủy sản VN (VASEP) cho rằng phải áp dụng mức giá sàn xuất khẩu mới giải quyết được tình trạng các doanh nghiệp liên tục giảm giá bán trong suốt 10 năm qua. 

Giá giảm liên tục

Trong hơn 10 năm (1998-2010) từ một loài cá bản địa, cá tra đã trở thành sản phẩm chiến lược quốc gia của VN với giá trị xuất khẩu tăng 140 lần, xuất khẩu đi 130 quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới. Đặc biệt, dự kiến năm 2010, xuất khẩu cá tra sẽ đạt khoảng 1,5 tỉ USD, mức cao nhất từ trước đến nay.

Tuy nhiên, cùng với việc phát triển nóng về diện tích nuôi, sản lượng cá nguyên liệu và sản lượng xuất khẩu, giá cá tra giảm liên tục theo thời gian. Trong suốt giai đoạn 2000-2010 chỉ duy nhất năm 2006 giá xuất khẩu cá tra tăng so với năm trước, các năm còn lại giá đều giảm, kim ngạch xuất khẩu tăng là do sản lượng tăng.

Nếu như năm 2000 giá xuất khẩu cá tra trung bình là 3,7 USD/kg thì đến năm 2009 chỉ còn 2,2 USD. Những tháng đầu năm 2010 giá cá tra tiếp tục giảm kỷ lục, ở mức 2,14 USD/kg tính chung cho tám tháng đầu năm. Giá cá giảm ở cả những thị trường có sản lượng xuất khẩu tăng trưởng cao như Trung Đông, Mexico, Saudi Arabia và Úc.

Cạnh tranh bằng giá

Điều đáng nói là VN gần như một mình một chợ xuất khẩu cá tra nhưng các doanh nghiệp trong nước lại cố tình hạ giá để cạnh tranh lẫn nhau. Ông Trương Đình Hòe, tổng thư ký VASEP, cho biết khi đạt đến con số 600.000 tấn cá xuất khẩu (năm 2008) đã phát sinh vấn đề mất cân đối cung - cầu dẫn đến tình trạng tranh bán gay gắt, tranh giành thị phần.

Việc xuất khẩu ồ ạt cá tra do nguồn cung quá dồi dào trong thời gian qua đã tạo tâm lý để các nhà nhập khẩu làm giá, ép các doanh nghiệp phải bán nợ lâu và ép giá. Từ đó dẫn đến việc doanh nghiệp quay lại ép giá nội địa. Năm 2009 người dân phải bán cá dưới giá thành sản xuất. Do giá cá giảm mạnh, giá thức ăn chăn nuôi tăng, khó vay ngân hàng nên nhiều hộ nuôi cá bỏ ao do không còn lợi nhuận để tái đầu tư.

Theo ước tính của VASEP, sản lượng cá tra năm 2011 giảm khoảng 30% so với năm 2010. Mặc dù nhiều doanh nghiệp đã đầu tư vùng nuôi cá nhằm chủ động nguồn nguyên liệu cũng chỉ cung cấp cao nhất 50% nhu cầu sản xuất.

Trước tình hình trên, ông Dương Ngọc Minh, chủ tịch Ủy ban cá nước ngọt VASEP, cho biết để nâng cao giá xuất khẩu, giá mua của người dân đồng thời kiểm soát chất lượng cá tra VN phải áp dụng chính sách giá sàn xuất khẩu. Giá sàn được thiết lập dựa trên các yếu tố chi phí, trong đó giá nguyên liệu được tính trên cơ sở giá thành sản xuất nguyên liệu đảm bảo lợi nhuận cho người nuôi để tiếp tục tái đầu tư.

Định kỳ ba tháng hoặc đột xuất Ủy ban cá nước ngọt có thể triệu tập cuộc họp với các thành viên 20 doanh nghiệp xuất khẩu nhiều nhất và đại diện Cục Quản lý chất lượng nông lâm sản và thủy sản (Nafiqad) xem xét để rà soát các trường hợp bán dưới giá sàn. Doanh nghiệp bán phá giá sẽ chịu kỷ luật bằng việc thông báo rộng rãi trong cộng đồng và tạm ngưng cấp chứng thư xuất khẩu.

Theo ông Minh, trước mắt sẽ áp dụng giá sàn xuất khẩu cá tra philê đối với các nhóm thị trường EU, Mỹ và Trung Đông (bao gồm Ai Cập). Sau đó tùy theo tình hình các doanh nghiệp có thể quyết định mở rộng hoặc không cho các nhóm thị trường khác. “Tôi tin rằng bằng việc áp dụng giá sàn, tương lai của con cá tra VN sẽ sáng sủa hơn”, ông Minh khẳng định.