“Napoléon Bonaparte”: Đâu là con người phía sau huyền thoại?

Napoléon Bonaparte là một nhân vật lịch sử gây nhiều tranh cãi.

Với nhiều người, ông là thiên tài quân sự, nhà cầm quân kiệt xuất, một hình tượng anh hùng đầy tính lãng mạn, sở hữu nhiều phẩm chất và chiến công thần thánh. Với nhiều người khác, nhất là những người có xuất thân từ các quốc gia đã từng đứng bên kia chiến tuyến với nước Pháp thời kỳ Napoléon, ông chỉ là một nhà độc tài, một kẻ vĩ cuồng với giấc mộng bá quyền vượt quá khả năng.

Lớn lên giữa “hai làn đạn của huyền ảo và định kiến”, sử gia người Anh gốc Ba Lan - Adam Zamoyski “dần thông cảm được với các quan điểm đó, dù không hề tán đồng với bất kỳ điều nào”, như chính ông thừa nhận sau này. Và ông đã thể hiện cách nhìn riêng trong cuốn sách Napoléon Bonaparte.

Adam Zamoyski nghiên cứu và giảng dạy lịch sử tại Anh, Mỹ và châu Âu. Ông từng viết nhiều tác phẩm nổi tiếng về lịch sử châu Âu, và một số tiểu sử danh nhân, trong đó ông đặc biệt quan tâm đến cuộc đời vị hoàng đế Pháp.

Cuốn tiểu sử Napoléon Bonaparte ra mắt lần đầu tại Anh năm 2018, nằm trong bộ ba cuốn nổi tiếng viết về Napoléon của Zamoyski: Napoléon Bonaparte (Napoléon: A Life), 1812 - Chiến dịch chết chóc của Napoléon ở Moscow (1812 - Napoleon’s Fatal March on Moscow, xuất bản lần đầu năm 2004), và Nghi lễ hoà bình - Sự sụp đổ của đế chế Napoléon và Hội nghị Vienna (Rites of Peace - The Fall of Napoleon and the Congress of Vienna, xuất bản lần đầu năm 2007).

Cuốn sách gồm 44 chương, thông qua góc nhìn khách quan, trung lập của Adam Zamoyski, đem đến cho người đọc tiểu sử sống động và toàn vẹn của Napoléon, từ khi còn là một cậu bé sinh ra trên đảo Corsica hẻo lánh, đến khi qua đời đơn độc trên đảo St. Helena.

Napoléon Bonaparte, qua cách kể chuyện đầy thuyết phục (và không thiếu chứng cứ) của Adam Zamoyski, trước hết cũng là một con người với đầy đủ hỷ nộ ái ố; tài năng quân sự đi kèm những toan tính trục lợi cá nhân; tính cách quyết đoán và dữ dội nơi chiến trận song hành cùng sự thiếu tự tin và không dứt khoát trong tình cảm; thành công chóng vánh, rực rỡ, và được hưởng ứng nhiệt liệt từ trận Austerlitz trở về trước trái ngược hoàn toàn với những sai lầm và thất bại từ trận Borodino trở về sau.

Không như nhiều cuốn sách thường chỉ tập trung vào những chiến tích lẫy lừng của Napoléon, hoặc tụng ca ông như một vị thánh, Adam Zamoyski đã “giải thiêng” vị hoàng đế huyền thoại này, bóc đi lớp vỏ huyền hoặc, thêu dệt: Napoléon có tài cầm quân, nhưng còn tài tình hơn nhiều lần trong việc tuyên truyền và xây dựng hình ảnh.

Giữa thời đại thiếu thông tin, dân chúng phần đông mù chữ, từ khi còn là một vị tướng trẻ, Napoléon đã biết cách tô hồng những thành công, làm mờ đi những thất bại trên chiến trường, nhấn mạnh vai trò của bản thân trong bộ máy quân sự và chính trị, sau đó, một cách khéo léo, đem câu chuyện phổ biến rộng rãi trong quần chúng, bằng cả lối kể chuyện phóng đại và những bức tranh lộng lẫy khắc hoạ những khoảnh khắc huy hoàng - lắm khi không hề có thực. Nhưng những điều ông làm lại là cần thiết cho một nước Pháp quá thiếu sự ổn định và một người dẫn đường tin cậy khi đó.

Cũng không giữ cái nhìn thiên lệch, hay những định kiến không đáng có, Adam Zamoyski thừa nhận nhiều phẩm chất phi thường và tài năng của vị hoàng đế Pháp. Ông lý giải những điều mà người ta lên án ở Napoléon, và cho rằng “Napoléon là một sản phẩm của thời đại mình; xét ở nhiều khía cạnh, ông là hiện thân của giai đoạn lịch sử này. Để hiểu được ông và những điều ông làm, ta cần phải đặt ông vào bối cảnh lịch sử.”

Với mục tiêu lý giải quỹ đạo cuộc đời huyền thoại của Napoléon, Adam Zamoyski đã tiếp cận và xử lý một khối lượng tài liệu đồ sộ, từ tư liệu lưu trữ tại các cơ quan lưu trữ chính phủ, thư viện quốc gia của nhiều nước, đến các xuất bản phẩm đã lưu hành, và cả rất nhiều nghiên cứu lịch sử. Đặc biệt trong đó ông chú trọng vào nhiều nguồn tư liệu sơ cấp khả tín, thận trọng nghiên cứu hồi ký của những người như Bourrienne, Fouché, Barras (là những nhân vật có quan hệ gần gũi, hoặc các nhà chính trị cùng thời với Napoléon) và nhiều người khác.

Ra mắt năm 2018, chỉ trong thời gian ngắn, cuốn sách đã được dịch sang một số ngôn ngữ và phát hành ở Đức, Ba Lan, Hà Lan, Mỹ… và được độc giả thế giới yêu thích. Đặc biệt, chỉ sau hai tháng phát hành, tuần báo Der Spiegel uy tín của Đức đã bình chọn phiên bản tiếng Đức của cuốn sách là “Sách lịch sử của năm”. Tạp chí The Times của Anh gọi cuốn sách là “Một trong những tiểu sử chân thực nhất về Napoléon”.

Phiên bản tiếng Việt của cuốn sách, với tên gọi Napoléon Bonaparte do Đông A và NXB Văn học liên kết ấn hành với nhiều minh hoạ bổ sung, trong đó có cả sơ đồ các trận đánh và chiến dịch của Napoléon.

Cuối sách là Phụ bản ảnh, với các tranh in màu do các hoạ sĩ nổi tiếng đương thời thực hiện, bao gồm chân dung Napoléon, những người thân cận của ông, một số nhân vật và sự kiện liên quan.