Máu bẩn: Cái giá của một giấc mơ không thật

Lấy bối cảnh Thung lũng Silicon, nơi được xem là thánh địa của đổi mới, tác phẩm mở ra với câu chuyện đầy cảm hứng về Elizabeth Holmes – một nữ CEO trẻ tuổi, bỏ học Stanford để khởi nghiệp với khát vọng thay đổi ngành y tế toàn cầu. Công ty cô sáng lập, Theranos, từng được định giá 9 tỷ đô-la, sở hữu công nghệ hứa hẹn có thể thực hiện hàng trăm xét nghiệm chỉ với một giọt máu. Holmes được truyền thông ca ngợi là "Steve Jobs thứ hai", thu hút hàng trăm triệu USD từ các nhà đầu tư danh tiếng và chiêu mộ ban giám đốc gồm những nhân vật tầm cỡ như Henry Kissinger hay George Shultz.

Tuy nhiên, phía sau ánh hào quang là một sự thật kinh hoàng: công nghệ của Theranos chưa từng hoạt động như đã quảng cáo. Máy xét nghiệm “Edison” không chính xác, thường xuyên sai lệch và nguy hiểm cho bệnh nhân. Để che giấu điều đó, Theranos sử dụng thiết bị của bên thứ ba, bí mật pha loãng mẫu máu và thao túng quy trình xét nghiệm. Những kết quả giả tạo được dùng để đưa vào vận hành thực tế tại chuỗi nhà thuốc Walgreens, đẩy hàng nghìn bệnh nhân vào nguy cơ chẩn đoán sai và điều trị nhầm.

Điều đáng sợ hơn là văn hóa nội bộ độc hại được xây dựng để bảo vệ sự dối trá này. Bên trong Theranos là không khí nặng nề của kiểm soát, đe dọa và bịt miệng. Nhân viên bị giám sát, chia rẽ, và những người dám lên tiếng như Erika Cheung hay Tyler Shultz đều phải đối mặt với sức ép pháp lý từ đội ngũ luật sư hùng hậu. Nhưng chính sự dũng cảm của họ đã góp phần đưa sự thật ra ánh sáng.

Cuốn sách đồng thời là nhật ký điều tra kịch tính của tác giả khi ông kiên trì theo đuổi vụ việc bất chấp sức ép từ một công ty quyền lực và được bảo vệ bởi giới chính trị, tài chính và pháp lý. Nhờ vào sự tỉ mỉ, khách quan và liêm chính nghề nghiệp, John Carreyrou đã thực hiện một trong những phóng sự điều tra tiêu biểu của báo chí hiện đại, giành giải Pulitzer danh giá và buộc Theranos phải cúi đầu trước công lý.

Máu bẩn không chỉ là bản cáo trạng đối với một công ty, mà là bản chụp cắt lớp hệ sinh thái startup nơi tốc độ tăng trưởng, truyền thông thổi phồng và niềm tin mù quáng vào tầm nhìn đã che khuất sự thật. Tác phẩm đặt ra những câu hỏi cấp thiết về trách nhiệm của ban giám đốc, vai trò của truyền thông, sự tỉnh táo của nhà đầu tư và – quan trọng nhất – đạo đức trong kinh doanh.

Với giới doanh nhân, đặc biệt là người khởi nghiệp, cuốn sách là bài học quý giá về quản trị rủi ro, về sự thẩm định kỹ lưỡng (due diligence), và về lằn ranh không thể vượt qua giữa sáng tạo và lừa đảo. Nó cũng tôn vinh những con người dám bảo vệ sự thật dù phải trả giá bằng sự nghiệp và danh dự cá nhân. Trong một thế giới mà các mô hình khởi nghiệp thần tốc vẫn được tung hô mỗi ngày, “Máu bẩn” là một lời nhắc mạnh mẽ rằng sự thật và đạo đức phải là nền tảng của mọi hành trình đổi mới – nhất là khi liên quan đến sức khỏe và tính mạng con người.