Tháng 5/1941, Đảng Cộng sản Đông Dương và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chủ trương thành lập Mặt trận Việt Minh nhằm tập hợp và đoàn kết rộng rãi các tầng lớp nhân dân chống thực dân Pháp xâm lược, giành lại độc lập. Từ tháng 2/1941, Đảng xây dựng căn cứ địa cách mạng ở Cao Bằng rồi thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (tháng 12/1944), Việt Nam Giải phóng quân (tháng 5/1945).
Đêm 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, lập tức Trung ương Đảng triệu tập Hội nghị Ban Thường vụ mở rộng. Hội nghị nhận định, cuộc đảo chính sẽ tạo ra sự khủng hoảng chính trị sâu sắc, làm cho những điều kiện khởi nghĩa giành chính quyền của Đông Dương đi tới chín muồi.
Ngày 9/5/1945, Hồng quân Liên Xô đánh tan quân Đức, chấm dứt chiến tranh thế giới thứ hai trên chiến trường châu Âu. Giữa trưa ngày 13/8/1945, Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng Đồng minh, lập tức Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban Khởi nghĩa toàn quốc và ban hành lệnh khởi nghĩa: "Giờ tổng khởi nghĩa đã đến! Cơ hội có một cho quân dân Việt Nam vùng dậy giành lấy quyền độc lập cho nước nhà!".
Như vậy, thời cơ của cuộc Cách mạng Tháng Tám 1945 chỉ tồn tại khách quan trong vòng 20 ngày, bắt đầu từ khi Nhật hoàng tuyên bố đầu hàng (ngày 13/8) và kết thúc khi quân Đồng minh vào tước khí giới quân Nhật trên đất nước ta theo Hiệp định Potsdam (ngày 5/9). Vì thế, nếu phát động tổng khởi nghĩa trên toàn quốc trước ngày 13/8 và sau ngày 5/9 đều không có khả năng thành công, bởi trước ngày 13/8, quân Nhật còn mạnh, còn sau ngày 5/9 vẫn có nhiều thế lực thù địch (từ vĩ tuyến 16 trở ra là quân Tưởng - Mỹ, từ vĩ tuyến 16 trở vào là quân Anh, núp bóng quân Anh là quân Pháp trở lại xâm lược), sẽ mất đi thế chủ động và sẽ gặp nhiều khó khăn khác. Vì vậy, chỉ có thể giành chính quyền thắng lợi khi chớp thời cơ trong ngưỡng thời gian khắc nghiệt ấy. Nhờ thế, ngày 2/9/1945, nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời.
 |
Mít tinh mừng ngày đất nước thống nhất tại Dinh Độc Lập, ngáy 15/5/1975 - Ảnh: An Phương |
Trong hai cuộc chiến tranh giữ nước vừa qua, là nước nhỏ, kinh tế yếu kém, khoa học - công nghệ chưa phát triển, để thắng được quân Pháp và quân Mỹ, ngoài lòng yêu nước, vấn đề tận dụng thời cơ, tạo ra thời cơ luôn được Đảng và quân đội đặt ra.
Thời điểm quân Pháp tăng cường củng cố, mở rộng tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ, Tổng tư lệnh Võ Nguyên Giáp cho rằng, địch nhảy dù xuống Điện Biên Phủ là bị động phân tán lực lượng, sẽ "tạo điều kiện" cho quân ta tiêu diệt chúng, từ đó làm thay đổi hoàn toàn cục diện chiến tranh. Nhận định ấy là chính xác, bởi sau 56 ngày đêm (13/3 - 7/5/1954), quân ta đã tiêu diệt hoàn toàn cứ điểm Điện Biên Phủ, buộc quân Pháp phải rút về nước, phải trao trả độc lập cho ba nước Đông Dương.
Thời cơ trong các cuộc cách mạng đến từ nhiều cách khác nhau, có thể xuất hiện do những yếu tố khách quan và chủ quan, quan trọng là nghệ thuật vận dụng chúng. Nghệ thuật vận dụng thời cơ để giành thắng lợi hoàn toàn trong cuộc kháng chiến kéo dài 21 năm (1954-1975), là sau chiến thắng đường 14, giải phóng tỉnh Phước Long (từ ngày 26/12/1974 - 6/1/1975) có ý nghĩa rất quan trọng, là thực tiễn để đánh giá khả năng phản ứng của chính quyền Sài Gòn, khả năng can thiệp trở lại của Mỹ và sau đòn đánh điểm huyệt Buôn Ma Thuột (ngày 10/3/1975), Bộ Chính trị và Quân ủy Trung ương đã quyết định giải phóng miền Nam trong mùa khô 1975. Sự chuẩn bị khẩn trương để chớp thời cơ khi đối phương bắt đầu tan rã đã thu giang sơn về một cõi trong ngày 30/4/1975, đưa đất nước bước vào một trang sử mới.
Bài học về thời cơ, tạo thời cơ và chớp thời cơ tiếp tục là sức mạnh trong quá trình xây dựng đất nước và bảo vệ Tổ quốc.
Năm 1986, tận dụng thời cơ có sự chuyển biến trong lý luận và nhận thức về vai trò của kinh tế thị trường, Đại hội Đảng lần thứ VI đã đề ra chủ trương đổi mới, đưa Việt Nam thoát ra khỏi những khó khăn của thời kỳ bao cấp và ảnh hưởng của chiến tranh. Năm 1989-1990, Liên Xô và các nước Đông Âu sụp đổ. Đó là một tổn thất rất lớn đối với khối xã hội chủ nghĩa, nhưng Việt Nam vẫn đứng vững, vẫn đi theo con đường đã chọn là do Đảng biết chuyển hóa khó khăn thành cơ hội để hội nhập quốc tế, uyển chuyển trong chính sách ngoại giao đa phương để mở rộng quan hệ đối tác, bạn bè với hầu hết các nước trên thế giới. Những năm sau đó, Việt Nam đã nắm bắt tốt thời thế để gia nhập ASEAN, bình thường hóa quan hệ với Mỹ, gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, trở thành Ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc và ký một loạt hiệp định thương mại tự do đa phương và song phương.
Với mục tiêu năm 2025 là nước đang phát triển có công nghiệp theo hướng hiện đại, vượt qua mức thu nhập trung bình thấp; năm 2030 là nước đang phát triển cơ bản có công nghiệp hiện đại, thu nhập trung bình cao; năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, Việt Nam phải tiếp tục nắm bắt thời cơ, tạo ra thời cơ để xác lập tầm nhìn, định vị chiến lược xây dựng đất nước hùng cường.
Đại dịch Covid-19 vẫn chưa biết bao giờ chấm dứt, có thể phải "chung sống" lâu dài với virus SARS-CoV-2, nhưng đó cũng là thời cơ để nước ta phát triển kinh tế số, tạo ra phương thức làm việc online, hội họp, học hành, kinh doanh trực tuyến... xây dựng nền kinh tế theo tư duy mới, mô hình mới. Cuộc chiến Nga - Ukraine đang làm thế giới thiếu lương thực, đó cũng là cơ hội để Việt Nam chuyển đổi nhanh từ tư duy sản xuất nông nghiệp sang tư duy kinh tế nông nghiệp, hướng tới xây dựng nền nông nghiệp sinh thái bền vững để chủ động trong chuỗi cung ứng sản phẩm toàn cầu.
