Buồn thay Mandela

Ông Nelson Mandela, cựu Tổng thống Nam Phi, đã nhiều năm liền không xuất hiện trước công chúng và gần đây ông đã phải chống chọi với căn bệnh tái phát nhiễm trùng phổi tại một bệnh viện ở Pretoria. Nhưng ông, người cha già dân tộc của Nam Phi, vẫn là hình ảnh được yêu mến trên khắp thế giới, một biểu tượng về lòng dũng cảm, sự kiên cường và niềm hy vọng về một Nam Phi công bằng hơn.

Thương hiệu Nelson Mandela xuất hiện khắp mọi nơi ở Nam Phi

Người đoạt giải Nobel Hòa bình 95 tuổi này đã trải qua 27 năm trong lao tù vì chống chế độ phân biệt chủng tộc. Cuộc đấu tranh vì hòa bình không ngừng nghỉ của Mandela đã khiến tên tuổi ông trở thành một thương hiệu toàn cầu với giá trị ước tính tới hàng triệu USD.

Hình ảnh tươi cười của Madiba - tên người dân Nam Phi đã trìu mến gọi ông - đã xuất hiện trên tiền giấy, quà lưu niệm và ngay cả trên những món hàng như chiếc áo sơ mi, miếng lót đĩa cho đến lọ tiêu, lọ muối.

“Hầu như không có người nào mà chưa nghe nói đến Mandela. Và chắc chắn một điều rằng nếu dùng tên và hình ảnh của Nelson Mandela sản phẩm của mình, bạn sẽ bán được với giá cao”, Roger Sinclair, nguyên Giáo sư về marketing, nhận xét.

Thực tế là Mandela đã rất thành công với cuốn tự truyện năm 1994 “Long Walk to Freedom” (Tạm dịch: Hành trình dài đến tự do) và những bức phác thảo bằng chì than và màu nước do ông vẽ về đảo Robben, nơi ông bị giam giữ trong suốt 18 năm. Những tác phẩm nghệ thuật này đã được bán với giá hàng ngàn USD.

Sức mạnh thương hiệu cũng là lý do con cháu ông đang lao vào các vụ kiện giành quyền kiểm soát thương hiệu Mandela và quỹ tín thác của ông. Hồi tháng 5, con gái Mandela là Makaziwe và người em cùng cha khác mẹ Zenani Dlamini, đã kiện lên tòa yêu cầu truất tư cách thành viên hội đồng quản trị của 2 luật sư của cha mình và ông Tokyo Sexwale, nguyên Bộ trưởng Nhà ở Nam Phi, tại 2 công ty tín thác trị giá khoảng 1,7 triệu USD.

Hai người con của Mandela cho rằng 3 vị này chưa được bổ nhiệm hợp pháp và chưa làm tròn nhiệm vụ của mình. Cả 3 đều chối bỏ lời cáo buộc này, cho rằng Makaziwe và Zenani đã hành động vì lợi ích riêng tư: muốn tiếp cận tiền của Mandela vì mục đích cá nhân, đi ngược lại với mong muốn của cha mình.

Trong khi cuộc kiện tụng vẫn còn chưa có kết quả, con cháu ông đã ra sức khai thác triệt để thương hiệu Mandela cho các công ty kinh doanh của họ như nhãn hàng quần áo ghi số tù của Mandela (46664) hoặc hình bàn tay của ông.

Những hành động này và đặc biệt là cuộc kiện tụng, đã khiến họ bị chỉ trích rằng đã làm vẩn đục cái tên Mandela. Zwelinzima Vavi, Tổng Thư ký Liên đoàn Lao động lớn nhất Nam phi, cho biết không còn một sự sỉ nhục nào lớn hơn thế đối với di sản của Mandela.

Còn Keith Gottschalk, giảng viên chính trị tại Đại học Western Cape ở Cape Town, thì nhận xét: “Tất cả chỉ vì tiền. Một số người thân của Mandela đã làm ô uế tên tuổi của ông và cho thấy họ rất tham lam”.

Trả lời phỏng vấn CNN hồi đầu năm nay, con gái Mandela là Makaziwe, cho biết việc sử dụng thương hiệu Mandela là quan trọng vì nó quảng bá hình ảnh của Nam Phi cũng như quảng bá một sản phẩm tốt.

Cô cũng cho biết cha cô từng nói: “Nếu con sử dụng tên cho dù là vì mục đích thương mại hay từ thiện, chính trị, thì hãy dùng nó với tinh thần trách nhiệm và lòng kính trọng”.

Sello Hatang, đứng đầu Trung tâm Ký ức Nelson Mandela, cho rằng: “Bạn không thể bảo người ta đừng có ca ngợi cha ông họ. Nhưng cần phải đảm bảo thương hiệu đó gắn liền với hình ảnh, giá trị, di sản mà nó kế thừa”.

“Chúng tôi không muốn xem Madiba như một thương hiệu. Vì ông tượng trưng cho tính nhân văn mà mỗi con người chúng ta nên có”, ông nói thêm.

Nhưng làm thế nào để cân bằng giữa giá trị tinh thần của thương hiệu Mandela với mục đích thương mại của nó?

Suốt những ầm ĩ, kiện tụng, có một người rất quan trọng vẫn chưa lên tiếng: Mandela. Ông đã nhập viện từ ngày 8/6 vì tái phát nhiễm trùng phổi. Theo thông báo gần đây của văn phòng Tổng thống Nam Phi, sức khỏe ông vẫn còn gặp nguy hiểm nhưng đã có dấu hiệu ổn định.

Theo Giáo sư Tawana Kupe, Trưởng khoa Nhân văn của Đại học Witwatersrand, rạn nứt trong gia đình của Mandela có thể là vì gia đình đó quá đông người (sau 3 cuộc hôn nhân, Mandela đã có 6 đứa con, 17 người cháu và 14 chắt) và cũng do Mandela đã vắng mặt trong phần lớn thời gian chúng trưởng thành.

Ngay cả Mandela cũng thừa nhận ông đã không làm tròn trách nhiệm với gia đình. Trong cuốn tự truyện Long Walk To Freedom, ông viết: “Tôi thực hiện cam kết nghĩa vụ với hàng triệu người dân Nam Phi mà tôi chưa bao giờ biết hay gặp mặt nhưng vì điều đó, tôi đã không thể làm tròn nghĩa vụ với những người mà tôi yêu thương nhất… Gia đình tôi đã phải trả một cái giá đắt, có lẽ là quá đắt cho những gì tôi cam kết với người dân đất nước mình”.