Luật Thuế thu nhập cá nhân chưa khuyến khích người nộp thuế

Thời gian gần đây, ngành thuế đã triển khai việc rà soát các cá nhân kinh doanh qua mạng xã hội như Google, Facebook, YouTube, Zalo... nhưng chưa kê khai, nộp thuế. Qua đó, cơ quan thuế các địa phương đã tăng cường truy thu và xử phạt hàng ngàn tài khoản, có cá nhân phải chịu truy thu thuế lên đến 9 tỷ đồng.

Tuy nhiên, để giám sát và truy thu thuế đối với các cá nhân, hộ gia đình kinh doanh trên mạng xã hội, Chính phủ cần đưa ra giải pháp xây dựng cơ sở dữ liệu hộ kinh doanh từng địa phương, đồng thời cập nhật thông tin quản lý rủi ro về hộ kinh doanh vào hệ thống quản lý thuế tập trung của ngành thuế (TMS). Được biết, Bộ Công Thương cũng sẽ công khai các website, ứng dụng di động, tên và thông tin của thương nhân, tổ chức, cá nhân vi phạm vấn đề nộp thuế.

Ở góc độ của người hoạt động trong ngành luật, tôi cho rằng bên cạnh điều tra để truy thu thuế, áp dụng các chế tài xử phạt theo quy định để tăng tính răn đe đối với người nộp thuế, Chính phủ cũng cần có các chính sách phù hợp để khuyến khích cá nhân nộp thuế và giảm sự chênh lệch giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp.

Link bài viết

Theo tính toán chung, với biểu thuế suất thuế thu nhập cá nhân có mức khởi điểm thấp như hiện nay (9 triệu đồng), hầu hết những người trong độ tuổi lao động, có thu nhập ổn định đều thuộc diện nộp thuế. Mặc dù vậy, mức thuế thu nhập cá nhân cao nhất lên đến 35% (đối với phần thu nhập trên 960 triệu đồng/năm) được đánh giá là mức cao so với một số nước trong khu vực.

Điều này vô hình trung khiến người nộp thuế tìm nhiều cách để trốn tránh nghĩa vụ nộp thuế. Đơn cử có thể kể như ghi sai, ghi giảm mức thu nhập thực tế, tăng chi phí khấu trừ, giá chuyển nhượng để giảm mức thuế phải đóng; cho người khác dùng tên mình để tránh thuế; sử dụng trái phép mã số thuế của cá nhân khác để kê khai, khấu trừ thuế; kê khai chồng chéo người phụ thuộc nhằm tăng mức giảm trừ để tránh nộp thuế...

Hiện, sự chênh lệch giữa thuế thu nhập cá nhân và thuế thu nhập doanh nghiệp là 20%, điều này được cho là rất dễ dẫn đến việc người có thu nhập cao thành lập doanh nghiệp làm bình phong để giảm mức thuế phải đóng cuối cùng. Bởi lẽ, theo quy định hiện hành, thuế suất không tính vào thu nhập chịu thuế từ đầu tư vốn đối với lợi tức của doanh nghiệp tư nhân, công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do cá nhân làm chủ (Khoản 6, Điều 11, Thông tư số 92/2015/TT-BTC ngày 15/6/2015).

Thuế suất đối với thu nhập từ đầu tư vốn áp dụng theo biểu thuế toàn phần cũng chỉ ở mức 5%. Do đó, người có thu nhập cao có thể chuyển hóa từ thu nhập cá nhân thành thu nhập từ lợi tức đầu tư trong doanh nghiệp do cá nhân đó làm chủ sở hữu để giảm mức thuế phải đóng cuối cùng.

Được biết, Dự thảo sửa đổi Luật Thuế thu nhập cá nhân đang đề xuất giảm thuế thu nhập cá nhân xuống, với mức thuế cao nhất còn 30% để bảo đảm tính tương quan hợp lý với thuế thu nhập doanh nghiệp. Giải pháp này cũng tương thích với xu thế cải cách thuế ở các nước trong khu vực.

Theo số liệu từ Bộ Tài chính, Indonesia đã giảm mức thuế suất cao nhất từ 35% xuống 30%, Malaysia giảm từ 28% xuống còn 26%, Singapore có mức thuế suất thuế thu nhập cá nhân cao nhất hiện nay là 20%... Việc giảm thuế thu nhập cá nhân cũng góp phần khiến người có thu nhập cao tự nguyện hơn trong việc kê khai thuế, nộp thuế.

Song vấn đề hiện nay là cơ quan thuế tăng cường điều tra để truy thu thuế và thậm chí áp dụng các chế tài xử phạt theo quy định để tăng tính răn đe đối với người nộp thuế. Tuy nhiên, giải pháp này phải đi liền với mấu chốt vấn đề là cách tính thuế. Hiện cơ quan thuế tính thuế trên thu nhập chịu thuế (thu nhập trừ chi phí), nhưng phần chi phí sinh hoạt, trang trải cá nhân và người phụ thuộc lại không được khấu trừ hợp lý.

Mặt khác, việc thu thập hóa đơn, chứng từ để cơ quan thuế xác định là chi phí hợp lý, hợp lệ còn nhiêu khê về thủ tục và máy móc trong thực hiện. Do vậy, theo tôi, Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện nay chưa khuyến khích người nộp thuế hình thành thói quen nộp thuế một cách đàng hoàng và chính trực. 

(*) Tác giả là người điều hành Hãng Luật Rajah&Tann LCT Trọng tài thuộc Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC)