Kỳ cuối: Nâng cấp bảo tàng lên tầm quốc tế

Thời gian gần đây rộ lên dư luận Bảo tàng Mỹ thuật VN có nhiều tranh chép, hiện vật giả. Giới hội họa cho biết, có những bức tranh giả là do chính các họa sĩ nổi tiếng tự chép lại tác phẩm của mình và đưa vào bảo tàng, trong lúc tác phẩm sáng tác đầu tiên đã bán ra nước ngoài. Với ý định giới thiệu mỹ thuật dân gian, người ta mô phỏng tượng Phật ở chùa Tây Phương, chùa Dâu và đem trưng bày ở bảo tàng, còn tượng thật vẫn ở... chùa! Giả là theo ý nghĩa như vậy. Tuy nhiên, quan điểm này đã đẩy các bảo tàng VN hoạt động lệch hướng, tạo cảm giác thiếu tin tưởng về hiện vật, từ đó làm giảm ý nghĩa của văn hóa và lịch sử muốn tuyên truyền, giáo dục.

Nhà dài trong Bảo tàng dân tộc học

Hiện đại hóa hoạt động các bảo tàng theo tiêu chuẩn quốc tế, như sắp xếp hiện vật, chỉnh trang kiến trúc bảo tàng... đang là vấn đề các bảo tàng VN phải quan tâm, bởi vì các nhà quản lý đã tiếp cận được nhiều thông tin về hoạt động của các bảo tàng nổi tiếng thế giới và xu hướng là mong muốn thay đổi. Ông Pierre Baptiste, chuyên gia ngành bảo tàng của Pháp kể: Pho tượng thần Siva, một hiện vật từ khu tháp Mỹ Sơn, đã thu hút rất nhiều du khách đến tham quan, chụp ảnh khi được triển lãm tại Pháp năm 2005. Nhưng khi đưa về đặt tại Bảo tàng Điêu khắc Chăm ở Đà Nẵng, nó không còn gây sự chú ý như ở Pháp.Ông Pierre Baptiste kết luận, lý do là cách xếp đặt hiện vật này chưa thật hợp lý.

Bảo tàng Dân tộc học VN (Hà Nội) là bảo tàng theo xu hướng hiện đại mà các chuyên gia Pháp muốn giúp VN thực hiện. Với những gì đã nghiên cứu, chọn lọc và trưng bày cũng như cách tổ chức các lễ hội dân gian đi kèm, trưng bày, giới thiệu và khai thác những giá trị lịch sử - văn hóa của các dân tộc. Hiện vật của Bảo tàng Dân tộc học VN không chỉ là cổ vật đắt tiền, mà còn gồm nhiều thứ bình thường trong đời sống. Cấu trúc bảo tàng được triển khai theo nhiều quan niệm mới phù hợp với sự tiến bộ của khoa học và kỹ thuật.

Hiện Bảo tàng chỉ thường xuyên trưng bày gần 700 hiện vật khối và 280 ảnh, hầu hết là hiện vật gốc. Có một số điểm nhấn được trưng bày theo hình thức tái tạo một tập tục hay một nét văn hóa nào đó. Với những gì đã nghiên cứu, chọn lọc và trưng bày cũng Bảo tàng Dân tộc học VN mỗi năm thu hút 60 nghìn lượt khách, là bảo tàng có số khách người Việt tham quan đông nhất trong cả nước và được các chuyên gia nước ngoài đánh giá là một hiện tượng nổi bật về bảo tàng trong khu vực châu Á.

Tranh Bùi Xuân Phái trong Bảo tàng Mỹ thuật

Việc trưng bày hiện vật tại một bảo tàng có tiếng khác - Bảo tàng Điêu khắc Chăm (Đà Nẵng), cũng có nhiều nhược điểm về bảo quản và tiếp cận hiện vật. Bảo tàng này cũng được đưa vào danh sách cải tạo. Tháng 3/2009, hai phòng trưng bày Đồng Dương và Mỹ Sơn hoàn thành trưng bày theo phương pháp hiện đại, kết thúc một dự án kéo dài năm năm, đồng thời mở ra một thời kỳ mới cho công tác quản lý, tổ chức trưng bày hiện vật cho ngành bảo tàng VN.

Tại đây lần đầu tiên có kiến trúc sư làm việc với cán bộ quản lý bảo tàng để thống nhất về cách trưng bày hiện vật với sự hỗ trợ của kỹ thuật, thiết kế trưng bày, ánh sáng, đồ họa và giảm số lượng hiện vật xuống còn 30%. Một lộ trình cho khách tham quan cũng đang được xây dựng nhằm tránh có lượng khách quá lớn trong bảo tàng để không ảnh hưởng đến hiện vật. Hai bảo tàng đã được hiện đại hóa trong nghiên cứu, bảo quản và trưng bày có thể là mô hình cho hệ thống bảo tàng cả nước để xây dựng bảo tàng chuyên biệt, thay vì chỉ lập ra những bảo tàng nhỏ, có tính cách chung chung.

VN có lợi thế là kho tàng di sản rất phong phú và từng vùng khác nhau đều có đặc trưng đa dạng về văn hóa. Việc hình thành hệ thống bảo tàng dựa trên cơ sở khoa học hiện đại và đưa những giá trị thật đến với công chúng chắc chắn sẽ có tác dụng kéo người VN trở lại với những giá trị tinh hoa lịch sử văn hóa VN còn lưu giữ đến hôm nay.