Dây đàn tri ân hạt lúa

Bé tí xíu, Trần Văn Xâm đã nghịch cây đàn nhị của cha - nghệ nhân đàn nhị Trần Đức Chinh. Âm thanh rung lên từ sợi dây đàn đã khiến cậu bé tò mò và thích thú. Lên 5 tuổi, Trần Văn Xâm bi bô: "Con muốn chơi đàn". Lời nói trẻ thơ đó đã khiến cha của Xâm quyết định cho Xâm theo học và thi vào Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam).

Đọc E-paper

Trần Văn Xâm biểu diễn đàn nhị trên sân khấu âm nhạc dân tộc

Nhị khám phá thế giới

Quê của Xâm ở huyện Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương, cách Hà Nội khoảng 80 cây số. Bảy tuổi, mới học lớp 2, Xâm xếp quần áo, sách vở lên Hà Nội vào ở ký túc xá của Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam để chuyên tâm học đàn.

Mê đàn đến độ Xâm coi cây đàn nhị như một người bạn thân. Tuổi hồn nhiên, chưa quen cảnh xa nhà, có nhiều hôm ngưng đàn là nhớ cha mẹ, ông bà, bạn bè ở quê.

Mới học được hai tháng, Xâm đã chơi tốt một số bài nhạc thiếu nhi. Lần đầu tiên lên sân khấu biểu diễn, Xâm chơi bài Chú ếch con cho đoàn khách Pháp nghe.

"Chả hiểu sao mà không thấy run, chỉ thấy vui thích vì được diễn thôi", Xâm nhớ lại. Khi nghe Xâm kéo nhị, một người Pháp đã lên xoa đầu cậu bé, khen: "Cậu chơi rất hay! Tinh nghịch trong âm nhạc mới đáng yêu".

Cây đàn nhị đã dẫn dắt Xâm đi theo con đường của một nghệ sĩ thời hội nhập: Khi đã lĩnh hội hết các kỹ thuật khó nhất để chơi hay nhiều bài nhạc của âm nhạc Việt Nam và quốc tế, anh tham gia biểu diễn và giảng dạy. Cậu bé kéo nhị bài Chú ếch con ngày nào đã mang đàn nhị đi diễn ở hơn 30 nước trên thế giới.

"Thế mới biết âm nhạc dân tộc Việt Nam có sức lan tỏa rất lớn. Hơn thế, cây đàn nhị cũng khám phá tuyệt vời kho tàng âm nhạc các quốc gia khi tôi chơi Triệu đóa hoa hồng, Đôi bờ - nhạc Nga, Giang nam xuân sắc - nhạc Trung Quốc, Tuyết rơi - nhạc Pháp...", Trần Văn Xâm cho biết thêm.

Những ngón tay của nghệ sĩ trẻ này đã gần như nhập đồng trên dây đàn để tạo ra hình ảnh của âm thanh đàn nhị. Người nghe đàn nghe được tiếng ngựa hý vang khi Xâm làm chủ được kỹ thuật "phi ác-xê”.

Hoặc khi Xâm duyên dáng gợi lên khúc chân tình của đôi lứa đang yêu bằng cách chuốt dây kéo du dương, thanh thoát. Và anh đã truyền niềm đam mê của mình cho nhiều học trò. Anh hiện là giảng viên Bộ môn Đàn nhị Khoa Âm nhạc Truyền thống Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam.

Năm 2012, Trần Văn Xâm đã trải qua 4 vòng thi và vượt qua hơn 2.000 thí sinh để đoạt giải nhì cuộc thi đàn nhị quốc tế tổ chức tại Thượng Hải (Trung Quốc). Ở vòng cuối cùng, Trần Văn Xâm chơi bản Kể chuyện ngày mùa của nhạc sĩ Thao Giang viết cho đàn nhị khiến giám khảo, khán giả vỗ tay không ngớt.

"Cần một sự tu luyện hơn 20 năm để có kỹ thuật tạo ra tiếng chim hót, tiếng gà gáy, diễn tả được tâm trạng chân chất của nông dân khi thu hoạch mùa màng, được tiếng xe bò kéo... Tôi gốc nông dân và biết tri ân hạt lúa", Trần Văn Xâm nói về sự khám phá thành công Kể chuyện ngày mùa, một kỷ niệm đẹp của tuổi trẻ và đàn nhị.

Và đi vào rock, jazz, pop...

Nhị vốn thuộc về xẩm, chèo, cải lương, ca trù, dân ca..., nhưng nhị hôm nay đã hòa khí trong các sáng tác của âm nhạc đương đại. Trần Văn Xâm đã đem cây đàn nhị xâm nhập vào rock, jazz, pop...

Ngoài giờ đi dạy, anh ôm đàn đi biểu diễn trong không gian âm nhạc có tính ngoại giao văn hóa, các sự kiện văn hóa, trong các buổi diễn ca trù, hay ở các quán bar, cà phê...

Sự tương tác của kỹ thuật đàn nhị với tân nhạc và cổ nhạc có khác nhau không? "Với bản nhạc cổ truyền của Việt Nam thì mình phải rung, nhấn nhá nhiều hơn so với các bản nhạc của quốc tế”, anh tiết lộ.

Theo trải nghiệm của nghệ sĩ này, nhị trong chèo thì vui hơn, tươi tỉnh hơn cải lương; nhị mà chơi nhạc Huế thì lúc nào cũng buồn man mác; còn chơi vọng cổ thì lúc nào cũng da diết.

Tài chơi nhị của Xâm khi kết hợp với nữ ca sĩ Thanh Lam trong bài Em tôi của nhạc sĩ Thuận Yến thì đúng là một khắc khoải tìm được một phóng khoáng đa tình!

Từ đó, anh còn kết hợp biểu diễn và thu âm cho các nhạc sĩ, ca sĩ hàng đầu của Việt Nam và các bạn diễn nước ngoài. Trần Văn Xâm đã chọn nhị là tri âm, bởi như anh thú nhận: "Nhắm mắt cũng kéo được nhị, tôi biết mình dịch chuyển trong thế giới tinh thần của ca khúc. Mỗi ngày, tôi không thể không kéo nhị”.