Người và đất

Trời nhập nhoạng, không có lúc nào làng quê thanh bình yên ả như lúc ấy. Bầy gà lục cục díu vào nhau tìm chuồng. Mâm cơm bên hè đơn sơ cá tươi kho dưa cải thơm đậm. Ông tôi ăn bữa cơm nhà nông ấy, rồi thảng ra vườn, chăm chú nhìn buồng chuối chín cây, mười mấy nải no tròn sẽ cho bà khoảng hai trăm nghìn đồng buổi chợ ngày mốt.

Rồi ông ra ngõ, nhập hội với bốn năm cụ, lặng lẽ đi về phía bờ sông, bắt đầu một chuyến canh đêm. Cụ già nhất đã tám mươi hai, ông tôi thì đã bảy mươi bốn.

Hai "sa tặc" đang "đục khoét" sông Bàn Thạch - Ảnh: DĐDN

Họ đang đi làm một việc mà lẽ ra là việc của những đứa cháu. Nhưng các cháu nội hay ngoại giờ là kỹ sư công nghệ thông tin, chúng nó đi giữ những khoảng trời ảo đâu đó trên mạng internet. Các cụ thì làm cái việc mà mở mắt ra đã theo mẹ cha làm: đi giữ đất.

Bốn năm ông lão rủ nhau làm cái lều trên bãi ven sông để chống “sa tặc” đào cát bán cho các công trình xây dựng. Cát bị hút thì bờ sông sẽ xói mòn, cuốn phăng ra biển những mảnh ruộng năm ba đời khai khẩn của gia tộc.

Các cụ cố thủ trên bờ, hễ nghe tiếng mái chèo khẽ khàng lay mặt nước, là ném đá củ đậu dọa đám “sa tặc” đến từ làng bên.

Rồi những đêm đã dội mưa đá củ đậu mà thuyền trộm cát vẫn lơ lửng dưới sông, cát vẫn bị xúc rào rào. Một khoảng đèn pin lia trên mặt nước đủ nhận ra các “sa tặc” đội mũ bảo hiểm tránh đá, trầm mình trong nước lạnh lút mang tai, cần mẫn làm việc.

Rồi cũng có đêm “sa tặc” nổi giận, lén lên bờ tìm đối thủ quấy nhiễu chuyện trộm cát của họ. Các cụ đang ngủ ngồi ngay bên đống đá, bên cạnh còn có gậy gộc sẵn sàng. Sa tặc trù trừ rồi quay gót. Hai làng ven sông, đụng vào dễ trúng thông gia của bà con cô bác mình.

Con sông Bàn Thạch chảy qua miền quê Tam Kỳ và Núi Thành Quảng Nam xanh ngút ngát ngày xưa giờ ngầu đỏ, lở lói bởi người ta khai thác cát.

Nông dân xuống sông thành “sa tặc”, bị các cơ quan chức tranh xua đuổi, tịch thu thuyền bè, dụng cụ, bị những người giữ đất đe dọa bằng những hòn đá chết người.

Ngâm mình dưới nước suốt đêm có thể bán nửa tấn cát ướt giá bảy mươi nghìn đồng. Nhưng họ vẫn phải làm cái việc ấy để kiếm sống.

Lão nông bên này bờ sợ lở sông, mất ruộng, ban đêm thành dũng sĩ ném đá củ đậu xua đuổi “sa tặc’ đi chỗ khác hành nghề. Một năm ba trăm sáu mươi lăm ngày, “đình chiến” một tuần dịp Tết Nguyên đán.

Tôi vẫn nhìn sang bên bờ kia để tự hỏi, con thuyền của những nông-dân-sa-tặc ấy xuất phát từ bến nào?

Các đô thị đang phát sốt lên vì tin tức động đất, sóng thần, sự ngưỡng mộ lan đi về một tinh thần Nhật quả cảm kiên cường, về sự khiêm nhường nhẫn nhịn, về ý thức kỷ luật và trách nhiệm cộng đồng.

Những bài báo trong cái ngẫm ngợi phân tích nước Nhật, tôi nhận ra đầy ắp những khát khao, đầy ắp những trách móc dân tộc mình, đầy sự so sánh buồn bã.

Tôi không có ý định so sánh bất cứ chi tiết nào, hoàn cảnh sống nào, sự lương thiện nào, ý thức pháp luật nào giữa những điều tôi vừa chứng kiến hai bên bờ con sông Bàn Thạch với toàn cảnh con người và thiên nhiên trong sự kiện động đất và sóng thần ở Nhật Bản.

Ông cụ bên bờ sông Bàn Thạch kia cách đây gần nửa thế kỷ đã lội cát vào Núi Thành chặn không cho xe tăng Mỹ càn nát làng xóm. Các cụ đã từng làm cho những người Nhật phải khâm phục.

Bây giờ miếng ruộng nhà ông chênh vênh bên những con sóng đạp mạnh vào bờ vì cát dưới sông đang bị đào xới đêm ngày gây xói mòn từ gốc. Không có ai hướng dẫn những ông cụ phải làm gì để bảo tồn mảnh ruộng cha ông để lại.

Bốn năm ông già gần đất xa trời đành ra đi từ lúc nhập nhoạng, để rồi đến bình minh thở dài nhẹ nhõm vì không có ai dưới sông kia thương tích do bị ném đá, thở ra nhẹ nhõm vì ngày hôm ấy các cụ vẫn còn yên tâm để cúi xuống làm lụng trên mảnh đất cằn.

Những đêm thức trắng để người làng hai bên có một phần miếng ăn, cho những buổi chiều thanh bình êm ả thơm mùi cá tươi kho dưa cải. Cuộc sống vẫn tiếp diễn như thế, biến động, lo âu, dù mảnh đất này chẳng hề rung lên bất cứ độ richter nào.