Câu chuyện kể bằng cảm xúc

Có những bộ phim mà đạo diễn để cho bạn tự suy đoán về cái kết của chúng thay vì chỉ cần xem khoảng một phần ba phim là đã có thể đoán được cái kết bi thảm nặng tính răn dạy, hoặc cái kết có hậu thể hiện tính nhân văn như thường thấy ở đa số phim Việt Nam. Những bộ phim như thế được gọi là điện ảnh trực tiếp.

Bước chân lạ

“Ở đó ta chia sẻ với người làm phim sự chấp nhận rủi ro, nguy hiểm, dám đánh cược, dám tin tưởng vào linh cảm của bản thân để quyết định chọn đưa vào phim những tình tiết đúng với bản chất thật của cuộc sống, không màu mè, tô vẽ; đón nhận vào phim những hiện thực không ngờ tới”, đạo diễn Đoàn Hồng Lê, sau sáu năm làm quen với điện ảnh trực tiếp do Varan giảng dạy, đã suy nghĩ về loại phim thú vị này như thế.

Hai đạo diễn Trần Thị Cúc Phuong và Dương Mộng Thu đang tìm hiểu kỷ thuật quay

Chị dành nhiều thời gian, bỏ công sức và tiền bạc để thực hiện những bộ phim mới và đã có tác phẩm Đất đai thuộc về ai thu hút sự chú ý của công chúng tại Pháp trong năm 2009.

Hiện nay đạo diễn Đoàn Hồng Lê đã bắt tay làm bộ phim thứ ba theo phong cách này. Nữ đạo diễn trẻ tâm sự, điện ảnh trực tiếp là thứ ngôn ngữ đặc biệt cho phép đi sâu vào đời sống mà những thể loại phim tài liệu truyền thống trước đây không làm được. Nó đòi hỏi tìm tòi những điều ẩn chứa bên trong, những khoảnh khắc trung thực và tinh tế nhất mà người xem không ngờ đến. Nó thú vị và luôn nhạy cảm!

Vừa làm phim, Hồng Lê vừa tham gia tổ chức các khóa đào tạo đạo diễn của Varan. Và cũng như Hồng Lê, hiện nay có khá nhiều đạo diễn đến với điện ảnh trực tiếp thông qua những trại sáng tác do Varan Việt Nam tổ chức hằng năm, tạo ra một dòng phim theo phong cách mới do các đạo diễn Việt Nam sản xuất. Loạt phim mới của Varan giới thiệu ngày 2/7 do các đạo diễn quay tại khu vực miền Trung càng khẳng định sự hấp dẫn của thể loại phim này.

Không gì thú vị hơn được nghe những câu chuyện thật bằng điện ảnh khi đạo diễn Nguyễn Minh Kỳ đưa người xem bước xuống con thuyền của hai vợ chồng ở một làng quê Quảng Nam, vì không có ruộng đất nên phải mua một con thuyền để làm nghề chài lưới ở ngay bến sông Hàn, Đà Nẵng, để lại hai đứa con ở quê nhà.

Tưởng như đạo diễn thử thách lòng kiên trì của khán giả khi mô tả những cảnh sinh hoạt hằng ngày của vợ chồng họ trên con thuyền, cảnh người vợ ghen tuông, hờn dỗi vì người chồng ham chơi, ăn nhậu, rồi họ đi về nhà thăm con cái, kiểm tra bài vở của chúng. Nhịp sống thường nhật ấy kéo đến cuối phim khi vợ chồng bàn nhau bán con thuyền, quay về nhà để bố mẹ, con cái được sum họp.

Không có kịch tính, không cốt truyện, vậy thì cái gì giúp phim níu được người xem? Đó chỉ có thể là cảm xúc về một cuộc sống không dàn dựng và sự sâu sắc của đạo diễn khi chọn cách “tường thuật” lại những khoảnh khắc đó. Đạo diễn Dương Mộng Thu với Người rao việc làng đã bóc tách một nhân vật mà nếu không có bộ phim của chị thì có thể ta không bao giờ biết đến ông ấy: một người suốt đời sống bằng nghề treo khẩu hiệu, ông đọc những câu khẩu hiệu và đặt hết niềm tin vào đó.

Ống kính quay phim theo ông ngày ngày trên các nẻo đường, quan sát ông ngẫm nghĩ về nội dung của những câu khẩu hiệu và say sưa tin vào sự tốt đẹp sẽ nảy nở từ đó. Niềm tin tưởng mãnh liệt vào tương lai của một ông già đã tác động mạnh đến người xem và chiều sâu của nhân vật làm chúng ta phải suy nghĩ tùy theo chúng ta đang đứng ở góc nào của cuộc sống.

Khơi gợi suy nghĩ cảm xúc

Hãy thử nghe những câu chuyện mà tôi không chắc bạn có thể quan tâm. Đạo diễn Trương Vũ Quỳnh, một người không còn quá trẻ, trong nghề nghiệp đã hình thành những thói quen, nhưng đã không ngần ngại để cho linh cảm dẫn dắt anh đi trong mạch phim mang tựa đề Ông Tổng.

Phim nói về một người hát bội trong các đám ma: đám ma của một cựu chiến binh với đội quân nhạc và lá cờ phủ trên quan tài, đám ma một Việt kiều với những nghi thức truyền thống... Những câu chuyện trong các đám ma làm người xem đột nhiên cảm nhận được rằng, trước cái chết, mọi người đều bình đẳng.

Một chủ đề cũ đã được làm cho sinh động, cách khai thác đặc biệt của điện ảnh trực tiếp như “bẩy” hết những nhàm chán, thói quen cũ và khán giả lại bắt đầu cảm nhận và suy ngẫm về những điều mà lẽ ra họ đã biết từ lâu! André Van In, Giám đốc Varan Việt Nam, người mà tất cả các đạo diễn làm phim theo phong cách điện ảnh trực tiếp ở Việt Nam gọi là “thầy”, thường nói với học trò của mình rằng: “Kỹ thuật không phải là điều quan trọng nhất, chúng tôi không có công thức làm phim mẫu nào để mở cánh cửa vào thị trường nghe nhìn.

Chấp nhận làm phim thể loại này là chấp nhận sự thử nghiệm. Những thói quen nghề nghiệp bị xô đẩy, những cái gì bạn tin chắc có thể bị lung lay, có khi bạn thấy mệt mỏi. Nhưng các bạn hãy cố hết sức mình để trải nghiệm, đó là cách duy nhất để đạt được điều bạn muốn đem lại cho người xem”.

Với người xem, điện ảnh trực tiếp giúp khơi gợi suy nghĩ, cảm xúc. Đừng nghĩ rằng, với câu chuyện nhỏ nhặt về một hay vài con người, tính chất xã hội, tính logic của cuộc sống, tính phê phán bị yếu đi trong phim tài liệu. Trái lại, nó khá nổi trội và đậm đặc. Tính chất không dàn dựng của thể loại phim trực tiếp sẽ để lại cho mai sau những thước phim thật về một cuộc sống đang trôi qua.